پرنده نگری در تالاب کانی برازان مهاباد

خودِ اسمِ تالاب کانی برازان به اندازه کافی تحریک‌کننده هست که آدم در موردش بیشتر بدونه! از طرفی رسیدن راه‌آهن سراسری به این منطقه، فرصت خوبیه که سوار قطار مهاباد شد و برای پرنده‌نگری در این تالاب برنامه‌ریزی کرد.

از کوهنوردی در مهاباد تا پرنده‌نگری در تالاب

سال‌ها پیش، برنامه کوهنوردی صعود قلم بهانه‌ای شد که به مهاباد سفر کنم و این بهترین فرصت بود که سری هم به تالاب کانی برازان بزنم. در راه رسیدن به تالاب، پرواز دسته‌های بزرگ گونه‌های مختلف پرندگان، نشان از زیستگاهی پررونق داشت.

با ورود به روستای قره‌داغ که در کنار تالاب واقع شده، از دیدن لک‌لک‌ها وکمی جلوتر آشیانه‌های آن‌ها بر روی تیرهای چوبی در وسط روستا حسابی متعجب می‌شوم! سوال اصلی در ذهنم این است که چرا این لک‌لک‌ها فرار نمی‌کنند؟! گویی که ما آدم‌ها را درست نشناخته‌اند.

اما کمی بعد و پس از گپ و گفت با ساکنان اطراف تالاب، متوجه دلیل این هم‌زیستی مسالمت‌آمیز می‌شوم. اینجا هر کسی سهم خود را از کانی برازان می‌گیرد. واقعیت شیرین این است که مردم قره‌داغ، زیاده‌خواهی را کنار گذاشته‌اند و به تمام ساکنان تالاب احترام می‌گذارند.

تالاب کانی برازان کجاست؟

تالاب بین‌المللی کانی‌برازان در شمال غربی ایران و حوضه آبریز دریاچه ارومیه واقع شده است. یکی از راه‌های دسترسی به تالاب از طریق جاده مهاباد به میاندوآب است.

اگر شروع حرکت شما از ارومیه است، با رسیدن به سه‌راهی میاندوآب تغییر مسیر دهید. از سه راهی به سمت میاندوآب، روبروی روستای دارلَک، در سمت چپ خود، تابلوی تالاب کانی‌برازان را می‌بینید. در ادامه با عبور از قجی آباد به سمت روستاهای خورخوره،‌ قره‌داغ یا قره‌قشلاق که حرکت کنید در کرانه تالاب قرار می‌گیرید.

وجه تسمیه کانی برازان؟

تالاب کانی برازان در منطقه‌ای کردنشین واقع شده است و «کانی» در زبان کردی به معنای چشمه است. از طرفی در گویش منطقه به  گراز «بَراز» می‌گویند و اهالی این آبگیر بزرگ را به عنوان چشمه‌ای می‌شناخته‌اند که گرازهای زیادی در اطراف آن زندگی می‌کرده‌اند.

البته ممکن است نام تالاب را به هر دو صورت «کانی بُرازان» یا «کانی بَرازان» بشنوید.

اقامتگاه بومگردی تالاب کانی برازان

پس از سفر شناسایی و آشنایی اولیه با کانی برازان، برنامه‌ریزی برای اجرای تور پرنده‌نگری تالاب را انجام دادم.

محسن معارف‌پناه یکی از قهرمانان تالاب ایران، خانه خود را به اقامتگاه بوم‌گردی تبدیل کرده است. اقامت در خانه محسن قطعا بهترین انتخاب بود. صبح زود خود او به عنوان راهنمای محلی، ما را به سمت تالاب برد.

اگر بخوام اقامت خودمون در قره‌داغ رو توصیف کنم باید بگم که یک اقامت روستایی دلنشین و خالص رو تجربه کردیم در کنار یک خانواده کُرد در همسایگی تالاب! من همیشه رزرو اقامتگاه بوم‌گردی رو به اقامت در شهر ترحیج میدم.

از غذاهای محلی این خانه هم نگم براتون که بسیار خوشمزه و متفاوت بود مثل آبگوشت مرغ. البته آبگوشت معروف مهاباد بَربَسِل نام داره که با ریختن گوشت بز درون ماست درست میشه یه چیزی شبیه به کله‌جوش با گوشت!

قهرمانان تالاب مهابادی

سازمان محیط زیست هر ساله از بین فعالان حفاظت تالاب‌های ایران بهترین‌ها رو انتخاب می‌کنه و جالب اینجاست که در چند نوبت قهرمان تالاب ایران از مهاباد انتخاب شده است.

ارسلان پیروتی اهل روستای گابازله از روستاهای حاشیه کانی‌برازان در سال ۹۲ به عنوان قهرمان تالاب معرفی شد. پس از آن، سایت پرنده‌نگری ساخته‌شده در کنار تالاب را به نام این محافظ محیط زیست نام‌گذاری کردند.

پناهگاه حیات وحش کانی برازان مهاباد

کانی‌برازان دومین درجه حفاظتی را در دسته‌بندی‌های حفاظتی چهارگانه سازمان محیط زیست دارد. این تالاب با عنوان پناهگاه حیات وحش کانی برازان از سال ۱۳۸۵ توسط سازمان محیط زیست مدیریت می‌شود.

منابع تامین آب تالاب علاوه بر باران و برف، رودخانه گدار است. پیش از احداث جاده و کانال زهکش، وسعت تالاب کانی برازان حدود ۹۰۲ هکتار بوده است که شامل تپه‌ماهور و زمین‌های غرق‌آبی می‌شود.

علاوه بر انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی، در بازدید از تالاب کانی‌برازان شانس دیدن گراز، شغال، خرگوش، قورباغه و لاک‌پشت رو داشتیم. جالب اینجاست که بهمن‌ماه ۱۳۹۹ گزارشی از مشاهده سمور آبی در تالاب منتشر شد.

ماهی‌های تالاب آب شیرین کانی برازان

در تالاب کانی‌برازان ماهی کاراس، کپور، گامبوزیا، کولی و ماهی سیاه زندگی می‌کنند. هم‌چنین در اطراف تالاب، مار آبی و لاک‌پشت برکه‌ای به وفور دیده می‌شود.

کانی‌برازان عضو کنوانسیون بین‌المللی رامسر است که وظیفه رصد و نگهبانی از آبگیرهای ارزشمند را در سطح جهانی به عهده دارد.

بهترین زمان پرنده نگری در تالاب کانی برازان

بیشترین جمعیت پرندگان منطقه را مهاجرینی تشکیل می‌دهند که در فصل سرد سال از سیبری راهی مناطق گرمسیری کره زمین می‌شوند. اما به جز پرندگان مهاجر، بخشی از پرندگانی که در تالاب کانی‌برازان زندگی می‌کنند بومی محسوب شده و تمام سال در این منطقه دیده می‌شوند.

بنابراین بهترین زمان برای پرنده‌نگری در کانی‌برازان، پاییز و زمستان هر سال است که بیشترین جمعیت پرندگان را میزبانی می‌کند.

به همراه دوستانم در انجمن یوزپلنگ ایرانی در روزهای پایانی پاییز و اوج سرمای منطقه، راهی مهاباد می‌شویم و صبح زود و هم‌زمان با طلوع خورشید به کنار تالاب می‌رویم. هوا به شدت سرد است و همهمه‌ی پرندگان در اطراف آب و در گرگ و میشِ سر صبح، تجربه‌ای کم‌نظیر و به یادماندنی است.

علاوه بر دسته‌های بزرگ انواع اردک‌ها و کشیم و چنگر بر روی آب، فعالیت چَرخ‌ریسَک نیزار بر روی نیزارهای حاشیه تالاب حسابی به چشم می‌آید.

به همراه دوربین دوچشمی و تلسکوپ تک چشم در طبقه دوم سایت پرنده‌نگری با دیدن انواع گونه‌های ساکن تالاب کانی‌برازان، از این همه تنوع شادترین انسان‌های روی زمین هستیم! پرواز یک دسته بزرگ اردک مرمری در اطراف تالاب عیش ما را کامل می‌کند.

تعدد دیدنی‌های این گوشه از ایران آنقدر زیاده که نمیشه حتی بخشی از اون رو یادآوری کنم اما علی‌الحساب حالا که تا مهاباد و ارومیه اومدید، سری به دریاچه دالامپر در مرز ایران و عراق و ترکیه بزنید. کتیبه خان‌تختی سلماس رو هم که یادگاری از ساسانیان هست ببینید و اگر کمی بیشتر وقت داشتید در بهار حتما کانی گراوان سردشت و آبشار خروشان شلماش رو ببینید. اگر هم زمینی به مهاباد میایید که زندان دیو تخت سلیمان و غار کرفتو و غار سهولان سر راهتون هست.