دریاچه هامون پوزک در مرز افغانستان
بعد از دیدن دریاچه هامون صابری به سراغ تکه‌ای دیگر از هامون بزرگ در مرز ایران و افغانستان رفتیم، شهر کوچکی که پیش‌تر فقط یک‌بار نام آن را در اخبار تلویزیون شنیده بودم یعنی «دوست محمد».
دریاچه هامون پوزک کجاست؟
هامون پوزک یا هامون سواران از به هم پیوستن چند تالاب کوچک‌تر به نام‌های چنگ دراز، چنگ خرگوشی، چنگ سرخ، برینگک و چنگ تپه سرخ شکل گرفته است و دسترسی به بخش ایرانی آن از طریق دوست‌محمد امکان‌پذیر است.
از زابل حدود ۳۰کیلومتر که به سمت شرق یعنی مرز افغانستان بیایید، به شهر دوست‌محمد می‌رسید. از اینجا سراغ اسکله صیادی تخت عدالت را بگیرید تا به ساحل هامون پوزک برسید.
هرچه که از زابل به سمت مرز پیش می‌رفتیم، شهرها و روستاها محروم‌تر و فراموش‌شده‌تر بودند و البته مردم مثل همیشه صمیمی‌تر می‌شدند. راه دیگر دسترسی به تالاب هامون پوزک از طریق زَرَنج است.
دیدن تابلوی اسکله صیادی تخت عدالت و چند قایق و تورهای ماهیگیری در مسیر، ما را امیدوار کرد که انتظار چهره دیگری از دریاچه هامون در این نقطه داشته باشیم.
آیا هامون، بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین ایران است؟
بر طبق منابع رسمی و کتب مرجع، مساحت دریاچه هامون نزدیک به ۴۵هزار کیلومترمربع است که تایید می‌کند هامون، بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین ایران است. اما این تمام واقعیت نیست و هامون فقط این عنوان را یدک می‌کشد!
اولین گزارشی که از خشکی دریاچه هامون در سیستان خبر می‌دهد به سال ۱۸۷۲ و گزارش ژنرال گلد اسمیت بازمی‌گردد که در آن اشاره کرده که اطراف کوه خواجه خشک است یعنی همان‌جایی که انتظار وجود هامون هیرمند را داشته‌ایم.
پس از آن، گزارش‌های متعددی از خشکی و آبگیری این تالاب‌ها ثبت شده اما هیچ‌وقت این موضوع دائمی نبوده است. آخرین گزارش‌هایی که از هامون بزرگ و پرآب وجود دارد به بازه سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۵ باز می‌گردد. (کتاب تالاب‌های ایران نوشته بهروز بهروزی‌راد)
یک پنجم هامون پوزک ایرانی و بقیه افغانستانی
در طول بیش از یک قرن گذشته، تالاب بزرگ هامون به چهار قسمت بزرگ تقسیم شده است که «هامون پوزک» یکی از بازمانده‌های آن است. تنها ۲۲درصد این تالاب در خاک ایران است و بقیه آن به افغانستان تعلق دارد.
همانطور که در عکس‌ها مشخص است آب دریاچه هامون پوزک گل‌آلود است. به قول همسفرانم سیستان و بلوچستان یکرنگ است… تالاب و گل‌فشان چابهار و آتشفشان تفتان همه یکرنگ شده‌اند!
پوشش گیاهی و جانوری دریاچه هامون پوزک
زمانی نیزارهای اطراف دریاچه هامون پوزک آنقدر وسیع بوده‌اند که «نی» و محصولات آن، یکی از مهم‌ترین منابع کسب درآمد مردم بوده است. اما تغییر اکوسیستم هامون باعث شده که تولید این محصول مهم تقریبا به صفر برسد!
آب هامون پوزک از رودخانه دائمی پریان و رود فصلی خاش در افغانستان تامین می‌شود. پوشش گیاهی غالب منطقه را درختان گز و اکالیپتوس تشکلی می‌دهند و بخش‌هایی از دریاچه که خشک‌شده، تبدیل به شن‌زار شده است.
در هامون پوزک ۲۵ گونه ماهی وجود داشته که ۱۵ گونه آن بومی است و ۱۰ گونه دیگر به دریاچه معرفی شده‌اند که متاسفانه تعدادی از آن‌ها در نقش گونه مهاجم درآمدند. اکنون تنها ۵گونه از ماهی‌ها به زیست خود در هامون پوزک ادامه می‌دهند.
در سالهای پرآبی، تالاب هامون پوزک میزبان ۲۳گونه پستاندار و ۱۸۱گونه پرنده بوده است. اکنون تقریبا هر دو این اعداد به صفر میل می‌کنند.
قایقرانی در دریاچه هامون پوزک
صیادی شغل بیشتر مردم این منطقه بوده است و از طریق ماهیگیری امرار معاش می‌کرده‌اند. این موضوع را با دیدن قایق‌های کوچک و بزرگ در کنار اسکله تخت عدالت به راحتی می‌توان دید.
تلاش کردیم که یکی از صیادان را پیدا کنیم و با وی راهی دریا شویم اما ناکام ماندیم. در عوض اجازه گرفتیم خودمان سوار بر قایق شده و به آب بزنیم.
وقتی قایق را به آب انداختیم متوجه شدیم که چرا هیچ‌کس حاضر نبود با ما روی آب بیاید! وزش باد شدید، اجازه حرکت نمیداد و جست و خیز بیشتر ما تنها باعث شادی میزبانان شده بود.
حیف بود که به سیستان و بلوچستان سفر کنیم و در هامون شنا نکنیم! فرصتی که ممکن است دیگه هیچ‌وقت برای ما تکرار نشود.
گزارش متفاوت و جذابی بود
ممنونم
بله متاسفانه هامون فراموش شده است
چقدر زیبا و شیوا نگاشتی محمد جان
واقعا حظ کردم
درود فراوان بر شما،🌷🌷🌷🌷🌷
درووود بر میثم عزیز
چقدر خوشحال شدم که خوندی و نظرت رو گفتی
ممنونم
چقدر خوب که با جون و دل قدم به مناطق مختلف کشور میذارید و به نکاتی اشاره می کنید که خیلی ها ازشون بی خبر هستن. خسته نباشید آقای گائینی عزیز با متنی شیوا و خواندنی.
درووود بر شهاب عزیز
ممنونم از لطف همیشگیت
خیلی خوشحال شدم پیامت رو دیدم اینجا 🙂
هامون زیبا
خیلی دوست داشتم این گزارشتون رو
تقدیم به نگاهتون 🙂