سفال کلپورگان به قدمت بلوچستان
در این کارگاه، همه چیز سنتی است و بدون واسطه از دل طبیعت به دست می‌آید. اینجا موزه‌ای زنده است از جنس سفال که شما را به تماشای تاریخ میبرد… اینجا کلپورگانِ بلوچستان است…
کارگاه سفالگری در مرز ایران و پاکستان
سفال کَلپورِگان یک اثر ثبت‌شده‌ی ملی است که قدمتی به اندازه‌ی هزاره‌های پیش از میلاد دارد. این سفال در کارگاه سفالگری روستای کلپورگان شهر سراوان و با همان شیوه باستانی ساخته می‌شود.
روستای کلپورگان کجاست؟
در جنوب شرقی ایران، و در نزدیکی مرز پاکستان شهری وجود دارد به نام سَراوان که از پایتخت ایران ۱۹۲۵ کیلومتر فاصله دارد!
شهرستان سراوان که تا سال ۱۳۰۵ هجری شمسی، روستایی بوده به نام شستون، از چند جهت در بین گردشگران شهرت دارد: سنگ‌نگاره‌های دره نگاران، قلعه ناهوک، تپه نمکی روستای گُشت، مسجد جامع دزک و سفال کلپورگان.
سفر به خطرناک‌ترین نقطه مرزی ایران
شاید وقتی که برای اولین‌بار روی نقشه‌ی ایران این قسمت را ببینید، تصورات زیادی از ذهنتان عبور کند. ما هم مثل شما بودیم و برای رسیدن به پاسخ ابهامات ذهنی خودمان راهی این خطه شدیم: بلوچستان.
با هزاران اما و اگر و بیم و هراس از این‌که نکند سفری مخاطره‌آمیز را انتخاب کرده باشیم! هر چه باشد آن‌طرف این خط مرزی یکی از خطرناک‌ترین کشورهای جهان یعنی پاکستان جا خوش کرده که همواره میزبان گروه‌های افراطی و تروریستی است.
اما رفیتم… رفتیم و هرگز پشیمان نشدیم و اکنون هر بار که صحبت از سیستان و بلوچستان می‌شود به شدت دلتنگ خوبی‌های مردمش و زیبایی‌های سرزمینش می‌شویم. دلتنگ آتشفشان دلربایش و گل‌فشان بی‌قرارش…
به دنبال هتل در سراوان بلوچستان
شب سال نو به سراوان می‌رسیم. شهری که امکانات چندانی ندارد. تنها مهمانپذیر شهر در تعطیلات نوروز تعمیرات دارد و گویا ماه‌هاست که تعطیل شده است! کم‌کم خودمان را آماده می‌کنیم که جایی برای برپایی چادر پیدا کنیم که با کمک دوست خوبم مهسا طاهری، میهمان یکی از اهالی مهمان‌نواز سراوان یعنی دکتر سلمان نورایی می‌شویم.
اما هدف ما از آمدن به سراوان، کلپورگان است. خیلی زود راهی می‌شویم. کَلپورِگان روستایی‌ست در ۲۷ کیلومتری جنوب شرقی سراوان و در میانه‌های جاده‌ای که تا دورترین مرز شرقی ایران، تنها ۹۰کیلومتر فاصله دارد.
شهرت کلپورگان نه برای طبیعت آن است و نه بافت روستا! اینجا خاک و سفال است که حرف اول و آخر را می‌زند.
دختران هنرمند بلوچ در موزه سفال کلپورگان
سفال‌گران، بانوان روستا هستند و ابزار کارگاه سفالگری کلپورگان، ابتدایی‌ترین شکل ممکن را دارد. اگرچه در بلوچستان، روستاهای دیگری هم سفال‌سازی دارند مانند روستای کوه متیک سرباز و روستای هلونچکان نیکشهر اما سفال در بلوچستان با نام کلپورگان شناخته می‌شود.
کوه و دشت، تامین‌کننده مواد اولیه سفال کلپورگان
ماده اصلی سفال کلپورگان، خاک رس دشت‌های اطراف است و برای رنگ‌آمیزی از ترکیب آب و تیتوک استفاده می‌شود. تیتوک به نوعی سنگ گفته می‌شود که از کوه بیرک به دست می‌آید.
جنس خاک رس کلپورگان به گونه‌ای است که سفال پس از پخت به رنگ قرمز در می‌آید و این مشخصه بارز سفال کلپورگان و تفاوت آن با دیگر سفال‌های ایرانی است.
جالب است بدانید که هنوز هم برای ساخت سفال در کلپورگان از چرخ سفالگری استفاده نمی‌شود و سفال‌ها به شیوه کاملا سنتی و با دست شکل می‌گیرند.
سفال‌هایی با نقش‌های به قدمت تاریخ
بانوان کلپورگان نقش‌هایی که بر روی سفال می‌زنند را سینه به سینه از مادران خود یاد گرفته‌اند. این نقش‌های هندسی و کهن، قدمتی چندهزار ساله دارند. این نقش‌ها رو قبلا فقط در موزه دیده بودم!
سفال‌گر کلپورگانی برای نقش‌زدن روی سفال، از یک تکه چوب نازک خرمای وحشی که به اندازه چوب کبریت است استفاده می‌کند. رنگ نقش‌های نگاشته‌شده بر روی سفال کلپورگان، قهوه‌ای مایل به قرمز است اما پس از پخت و با حرارتی که می‌بیند، به رنگ سیاه در می‌آید.
نامگذاری و وجه تسمیه بلوچستان
در مورد وجه تسمیه این ناحیه نقل است که نام بلوچستان در زمان باستان، ماکا یا مکه بوده که در گذر زمان به «مَکران» تغییر پیدا کرده است. اما در زمان افشاریه مکران را بلوچستان نامیدند یعنی سرزمین قوم بلوچ.
دلمراد دهواری، ناجی سفال کلپورگان
در زمان بازدید ما، دلمراد دهواری کارگاه سفالگری کلپورگان را مدیریت می‌کرد و چه با روی خوش پذیرای ما شد.با صبر و حوصله در مورد این موزه زنده برایمان توضیح داد و از انگیزه‌اش برای کارآفرینی برای زنان روستا گفت.
بعد از این سفر چندین بار در نمایشگاه‌های گردشگری و صنایع دستی، دلمراد را دیدم. با لبخندش همراه شدم و هر بار که به خانه دعوتش می‌کردم، می‌گفت: «در هتل برنامه دارند و شاید فردا اومدم.»
متاسفانه سال گذشته (سال ۱۳۹۱) خبر فوت دلمراد را شنیدم. کاری که او برای روستای کلپورگان و اقتصاد آن روستا و برای زنان و دختران آن می‌کرد، کاری بزرگ و قابل ستایش بود. روشن نگه‌داشتن چراغ کارگاه سفال کلپورگان و بخشی از تاریخ زنده ایران‌زمین با وجود او معنا پیدا می‌کرد.
در چند ماه گذشته تعدادی از جوانانی که دلمراد را می‌شناختند و به ارزش کار او واقف بودند، در تلاش هستند که کاری بکنند تا نام دلمراد و سفال کلپورگان زنده بماند. و مهم‌تر از همه کارگاه سفالگری تعطیل نشود.
روز یکشنبه ۱۵ اردیبهشت ۹۲ در خانه هنرمندان ایران همایشی با عنوان «شناخت و احیای هنر سفال کلپورگان» از ساعت ۱۸:۳۰ تا ۲۱ برگزار خواهد شد و همان روز نمایشگاهی از سفال‌های کلپورگان افتتاح خواهد شد که تا ۱۹ اردیبهشت ادامه خواهد داشت.
گزارش خوبی بود از بلوچستان جان ممنونم
خوشحالم که راضی بودین
خدا رحمت کنه دلمراد رو
خدا رحمتش کنه