دیر گچین، مادر کاروانسراهای ایران
کاروانسرای دیر گچین در استان قم و در فاصله ۸۰ کیلومتری شهر قم و ۴۰ کیلومتری ورامین قرار گرفته است.
قرار است از تهران با دوچرخه راهی دیر گچین شویم.
آخرین نمای توچال از درون شهری غرق در دود و آلودگی تهران حتی در آخر هفته.
طبق معمول حرکت با دوچرخه را از درب منزل آغاز می کنم و در میدان راه آهن به دوستانم ملحق می شوم و از آنجا به سمت ری، قرچک ورامین و چرم شهر می رویم…
با عبور از روی خط آهن و روستاهای عیسی آباد، احمدآباد، کویر آباد و گذر از دالان های درختی! و تماشای مزارع گندم و جو، به جاده گرمسار – قم می رسیم و مسیر را به سمت جنوب غرب ادامه می دهیم…
دیر گچین بر سر یکی از شاه راه های اصلی ارتباطی پیشینیان ما قرار داشته که بعدها در راه قدیم قم به ورامین و اکنون در جاده جدید قم به گرمسار قرار گرفته است…
این جاده محل عبور ماشین های سنگین است اما داشتن شانه آسفالت باعث ایمنی بیشتر برای دوچرخه سواران است…
به رنگ طلای ناب…
آخرین تپه ای که محدوده استان های تهران و قم را از هم جدا می کند شاید بهترین نشانی برای رسیدن به آن باشد و کاروانسرا از روی همین تپه نیز در دشت های کویری استان قم نمایان است…
رقص در باد…
کاروانسرای دیرگچین در فاصله کمی از جاده، آنقدر بزرگ و باشکوه هست که در روز به راحتی دیده می شود و البته در تاریکی شب چندان نشانه ای برای آن نیست!
و پیش از تاریکی هوا به بنایی پر ابهت در دل کویر مرکزی ایران می رسیم که نجات بخش جان بسیاری از پیشینیان ما بوده است… بنایی با نام کاروانسرا
ردی از ابر سپید در آخرین دقایق خودنمایی خورشید تابان…
قلعه دیر کاج، دژ کردشیر و دیر الجص اسامی دیگر کاروانسرای دیرگچین می باشد که در دوره های مختلف تاریخی بر آن نهاده شده است…
بر روی دو تابلوی معرفی کاروانسرا که در ورودی و حیاط آن نصب شده است، قدمت بنا به ساسانی و صفویه نسبت داده شده است و متاسفانه این تنها اطلاعاتی است که از خواندن تابلوها می توان به دست آورد!
با استناد به توصیفاتی که در سفرنامه های گردشگران خارجی آمده است قدمت کاروانسرای دیرگچین به زمان اردشیر پاپکان یعنی حدود ۱۸۰۰ سال پیش می رسد…
عکس پانوراما از حیاط کاروانسرای دیرگچین
در رونق کاروانسراها و بناهای بین راهی در دوران صفویه، این بنا نیز بازسازی شده است…
دیرگچین واقعا بزرگ است و حتی سرک کشیدن به تمام حجره های آن هم زمان زیادی از شما خواهد گرفت. انواع اتاق ها با کاربری های متفاوت در چهار ایوان این بنا دیده می شود…
وقتی برای اولین بار وارد حجره ها و دالان های کاروانسرا شدم، حالت گیجی عجیبی بهم دست داد!
در آن سکوت سرد صبحگاهی، دقایقی به گذشته می روم… کاروان سالار و ساربان و شتربانان و چارواداران (چهارپا داران) و سایر کاروانیان با توشه راه و اجناسی برای تجارت، غروب آفتاب به دیر می رسند و شب را در اتاقی سکنی می گزینند…
اشتران تیمار می شوند و داد و ستدی می شود و با مسافرانی از بلاد دیگر آشنا می شوی و …
با خودم تصور می کنم اگر روزی بازسازی این بنا تمام شود چه هتل کویری خواهد شد و دوباره چه رونقی خواهد گرفت…
البته به شرط این که ورود ماشین ها به درون کاروانسرا و حتی محوطه اطراف آن ممنوع باشد و نه از تلویزیون خبری باشد و نه از ضبط و باند و حتی موسیقی سنتی! اینجا سکوت کویر است که زیباست…
کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران زمین شناخته می شود…
عکس پانوراما از کاروانسرای دیرگچین و کویر اطراف آن
علت این نام گذاری این است که تمامی مایحتاج مسافران در این کاروانسرا پیش بینی شده بوده است: آسیاب، مسجد، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی.
بازسازی معاصر کاروانسرای دیرگچین از سال ها پیش آغاز شده و هم چنان ادامه دارد…
شما می توانید شب را در یکی از اتاق های این کاروانسرا به صبح برسانید البته بدون امکانات رفاهی و فقط از چهار دیواری و سقف آن بهره مند خواهید شد. در زمان بازدید ما از کاروانسرا، به لطف حضور کارگران، سرویس بهداشتی و آب فراهم بود.
فراموش نکنید که برای شب مانی در کاروانسرا نیاز به مجوز کتبی و هماهنگی قبلی با اداره کل میراث فرهنگی استان قم دارید.
پر واضح است که برپایی آتش در نزدیکی دیوارهای کاروانسرا به آن آسیب می زند. از آن جایی که گردشگری در کشور ما با برپایی آتش معنی می شود (!) لطفا آتش را در محل آتش قبلی و با فاصله از بنا برپا کنید.
این آتش را کارگران برپا کرده بودند و ما فقط از گرمای آن بهره بردیم 
در این برنامه فرهنگی – ورزشی با محاسبه مسافت طی شده از منزل، در طی دو روز ۲۱۰ کیلومتر رکاب زده شد که در نوع خود برنامه سنگینی بود…
و حاشیه های رنگین جاده ورامین…
منبع اطلاعات پیرامون کاروانسرای دیرگچین: کتاب سیمای فرهنگ و طبیعت استان قم انتشارات کریمخان زند که با همکاری دوستان خوبم حامد رزاقی و مصطفی معراجی تهیه شده است. با تشکر از یاسر پورصدری عزیز برای اهدای کتاب 
یک پیشنهاد به اداره میراث فرهنگی استان قم: تهیه یک تابلوی راهنما به جهت معرفی اجمالی بنا و اشاره به پیشینه آن و تابلوی دیگری مبنی بر نگهداری و رعایت موارد مرتبط جهت آگاهی گردشگران از ضروریات این بنای با ارزش می باشد.
چه خوب است که نصب تابلو به صورت افقی، روی زمین و شیشه ای باشد و نه یک تابلوی فلزی بزرگ در جلوی سردر کاروانسرا که نمای اصلی را خراب کند.
و غروبی دیگر در شهری پر از آلودگی دیداری و شنیداری و تنفسی!
لینک مرتبط:
بخوانید روایت پرویز شجاعی پارسا را از همین برنامه در ایران سرزمین من
