جشنواره سفرنگاری ماکوگرام
اولین مسابقه اینستاگرامی در حوزه سفر و سفرنامه نویسی
فعالان گردشگری در فضای مجازی که دستی بر قلم و دوربینی بر دوش دارند، ۸ تا ۱۳ مرداد ۱۳۹۷ به منطقه آزاد ماکو سفر کردند تا با تولید محتوای خود، یکی از نقاط مرزی ایران را به درستی به دیگر هموطنان خود نشان دهند. این افتخار را داشتم تا به عنوان دبیر اجرایی جشنواره ماکوگرام در خدمت فعالان تولید محتوا در حوزه گردشگری باشم.
ماکو کجاست؟
ماکو؟ همون که دو تا ازش داریم! یکیش تو ایران و یکیش تو آذربایجان غربیه؟! نه همون که تو آمریکای جنوبیه؟ مگه تو ایرانه؟ پایتخت آذربایجانه دیگه!
شاید عجیب به نظر برسد اما این‌ها جملات، تنها بخشی از تصورات مردم پایتخت درباره ماکو است که بر روی منتهاالیه گوش گربه‌ی قشنگ جغرافیا قرار گرفته است! شهری که با لقب «دروازه ایران به اروپا» شناخته می‌شود اما درصد کمی از ایرانیان با آن آشنا هستند.
ارتش مجازی برای معرفی ماکو
ماکوگرام جشنواره ای است برای شناسایی و معرفی جاذبه‌های گردشگری منطقه آزاد ماکو از طریق ابزارهای فضای مجازی. به عبارت دیگر ماکوگرام تلاش می‌کند «ماکو» را به دنیا نشان دهد و برای این کار از ابزارهای روز یاری می‌گیرد.
چرا ماکو برای این جشنواره سفرنگاری انتخاب شد؟
هفتمین منطقه آزاد ثبت شده ایران که بزرگ‌ترین منطقه آزاد کشور هم محسوب می‌شود، در همسایگی با کشورهای ترکیه و ارمنستان واقع شده است. پس از مشکلات اقتصادی که گریبان تمام کشور را گرفت، درآمد منطقه آزاد ماکو به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت.
مسولان منطقه آزاد برای جبران کسری بودجه و منابع خود به فکر استفاده از دیگر پتانسیل‌های منطقه افتادند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها گردشگری است. پر واضح است که رونق گردشگری در یک منطقه، کار یک روز و دو روز نیست. برای این که بتوان از طریق ظرفیت‌های گردشگری به درآمد برای مردم رسید باید ابتدا پتانسیل‌ها را شناسایی کرد.
سپس آن‌ها را معرفی کرد، برنامه‌ریزی کرد، سرمایه‌گذاری کرد و سرمایه جدید جذب کرد. باید آموزش داد، جامعه میزبان را آماده کرد و کار کرد و کار کرد و کار کرد. اما مهم‌ترین و در عین حال مغفول‌ترین مرحله در کشور ما، معرفی درست مقصد گردشگری و آموزش جامعه میزبان است.
پیشینیه جشنواره سفرنامه‌نویسی و سفرنگاری
اولین جشنواره سفرنگاری با نام جشنواره ناصرخسرو در سال ۱۳۹۰ برگزار شد که به ترکیبی از رسانه‌های مکتوب و دیجیتال می‌پرداخت. پس از آن، در جشنواره ملی گردشگری که توسط سازمان میراث فرهنگی برگزار می‌شود، تلاش شد به سفرنامه‌نویسان ایرانی توجه ویژه‌ای شود.
جشنواره سفرنامه‌نویسی جزیره قشم
در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵، قشم میزبان ۲۵ بلاگر سفر بود تا از جزیره قشم و دیدنی‌هایش روایت کنند. جشنواره سفرنگاری قشم اولین جشنواره سفرنگاری تمام دیجیتال بود. این رویداد در حوزه وبلاگ برگزار شد و تمامی شرکت‌کنندگان از بلاگرهای برجسته ایران در زمینه گردشگری بودند.
اولین جشنواره اینستاگرامی سفر در ماکو
با رواج بیش از پیش استفاده از اینستاگرام در سال‌های اخیر و حضور بخش زیادی از ایرانیان در این شبکه مجازی، افراد پیشرو و تاثیرگذار آن ملقب به اینفلوئنسرها، اهمیتی بیش از پیش پیدا کردند. باید بپذیریم که اینفلوئنسرهای شبکه‌های مجازی به صورت ناخودآگاه جهت‌دهی و شکل‌گیری محتوای این فضاها را به عهده گرفته‌اند و کاربران را به دنبال خود می‌کشانند.
در حوزه سفر و گردشگری هم به مانند سایر موضوعات، اینفلوئنسرها می‌توانند در انتشار یک موضوع یا شناسایی یک مقصد بیشترین تاثیر را بگذارند.
از این رو و در جهت تحقق هدف معرفی منطقه آزاد ماکو، از بلاگرهای سفر و اینفلوئنسرهای اهل سفر، هنر، تاریخ و طبیعت که در اینستاگرام فعال هستند، دعوت شد تا با عزمی ملی به تماشای خطه ای کمتر شناخته‌شده از ایران بیایند و آن چه را که می‌بینیند و لمس می‌کنند را برای هموطنان خود روایت کنند.
حضور همیشگی بلاگرهای سفر در جشنواره
هرچند وبلاگ‌نویسی و تبادل لینک و روزنوشت‌های بلاگرها مدتی است که کم‌رنگ‌تر شده و رسانه‌های دیگر جای آن‌ها را گرفته‌اند اما اثربخشی و ماندگاری بلاگ و صفحات سایت‌ها همچنان به قوت خود باقی‌ست.
یک تولیدکننده محتوا حتی اگر بهترین محتوا را تولید کند اما آن محتوا را در فضای پایداری عرضه و ثبت نکند، تنها از بخشی از کارکرد محتوای خود استفاده کرده است. در حالی که با ثبت نوشته، عکس یا فیلم خود در رسانه مناسب، می‌توان مرجع و آرشیو قابل اطمینان در موضوع موردنظر باقی ماند.
تلاش برای معرفی جهانی ماکو
با توجه به این که ماکو از طریق مرز بازرگان با کشور ترکیه و از آن‌جا با کشورهای اروپایی ارتباط دارد و از طرفی، بازرگان مهم‌ترین و پر رفت و آمدترین مرز زمینی ایران برای ترک‌ها و اروپایی‌ها به شمار می‌رود، گروه ایده‌پردازی جشنواره ماکوگرام دو بخش جداگانه برای سفرنگاران انگلیسی‌زبان و ترک‌زبان در نظر گرفت. شرکت‌کنندگان در این دو بخش باید به معرفی منطقه آزاد ماکو به زبان های انتخابی خود می‌پرداختند و به صورت جداگانه داوری می‌شدند.
رقابت شرکت‌کنندگان محلی و بومیان منطقه آزاد ماکو
بدون شک بومیان هر دیاری بهترین راویان حال و گذشته آن هستند. هیچ‌کس به اندازه‌ی یک جوان ماکویی یا یک شهروند اهل «شُط» یا یک «پلدشتی»، این سرزمین‌ها را نمی‌شناسد و از پیشینه آن و روایات سینه به سینه‌ای که به وی رسیده، باخبر نیست. به همین دلیل تیم ایده‌پردازی جشنواره ماکوگرام بخش مستقلی را برای ساکنان منطقه آزاد ماکو در نظر گرفت تا بتوان از ظرفیت‌های موجود بیشترین استفاده را کرد.
آموزش بوم‌گردی‌های منطقه آزاد ماکو
دو روز پیش از شروع جشنواره ماکوگرام، چهار مدرس مطرح بوم‌گردی کشور با حضور در ماکو و برگزاری کارگاه‌های متنوع آموزشی برای متقاضیان بوم‌گردی، آن‌ها را با مفاهیم اولیه و بایدها و نبایدهای بوم‌گردی آشنا کردند. افسانه احسانی، نیما آذری، اکبر رضوانیان و اشکان بروج با حضور در این دوره، آمادگی میزبانان را برای پذیرایی از شرکت‌کنندگان جشنواره‌ی ماکوگرام بالا بردند.
فراخوان جشنواره ماکوگرام
در اولین اطلاعیه ماکوگرام، از تمام صاحبان صفحات اینستاگرامی که در حوزه سفر، گردشگری، عکاسی، محیط زیست، حیات وحش، صنایع دستی، غذا، تاریخ و آداب و رسوم اقوام ایران و جهان فعالیت می‌کنند دعوت شد که برای حضور در «سفرِ آشنایی با منطقه آزاد ماکو» ثبت‌نام کنند. پیش‌شرط ثبت‌نام این بود که صفحات باید بیشتر از ۱۰۰۰فالوور و قابلیت بازدید عمومی داشته باشند. چرا که قرار بود هر کدام از این صفحات وظیفه معرفی ماکو را برای دنبال‌کنندگان بیشتر به عهده بگیرند.
در بخش بلاگ نیز، بلاگرهای فعال در حوزه سفر، گردشگری، عکاسی، محیط زیست، حیات وحش، صنایع دستی، غذا، تاریخ و آداب و رسوم اقوام ایران و جهان، برای شرکت در جشنواره دعوت شدند.
صاحبان صفحات فیس‌بوک در صورتی می‌توانستند در جشنواره شرکت کنند که صفحات آن‌ها انگلیسی زبان باشد.
هیات داوران جشنواره سفرنگاری ماکو
در هر جشنواره و مسابقه‌ای، دبیرخانه اجرایی و داوران به آن رویداد اعتبار می‌بخشند. از این رو در انتخاب داوران جشنواره سعی بر این شد تا از شناخته‌شده‌ترین فعالان حوزه سفر و فضای مجازی دعوت شود:
- آرش نورآقایی؛ به عنوان ایده‌پرداز جشنواره ماکوگرام با سابقه برگزاری سه دوره جشنواره سفرنگاری ناصرخسرو و برگزاری جشنواره سفرنامه‌نویسی قشم
- پژمان نوروزی؛ ترویج‌گر علم، مدرس نجوم، طراح موزه، نویسنده، سفرگو، مجری تلویزیون و پژوهشگر
- شهاب چراغی؛ سفرنامه‌نویس، جانورشناس، کارشناس محیط زیست، راهنمای متخصص طبیعت‌گردی و مدرس اکوتوریسم
- ستایش فرجی؛ مدرس آشپزی، پژوهشگر خوراک و داور ملی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
- حسین عبداللهی؛ جهانگرد، سفرنامه‌نویس و نفر اول جشنواره سفرنگاری قشم در سال ۱۳۹۵
برگزاری جلسات داوری اولیه ماکوگرام
پس از پایان مهلت فراخوان شرکت در جشنواره، ۲۵۸ بلاگ، صفحه اینستاگرام و فیس‌بوک فرم ثبت نام را پر کرده بودند. در پایش اولیه، حدود یک چهارم این شرکت‌کنندگان که شرایط شرکت در جشنواره را رعایت نکرده بودند حذف شدند. از میان فرم‌های باقیمانده در جلسه‌ای که حدود شش ساعت به طول انجامید، ۶۰ مسافر ماکو انتخاب شدند.
- در بخش اینستاگرام ۲۲۴ نفر، وبلاگ و وب‌سایت ۳۱ نفر و فیس‌بوک ۳ نفر مشارکت کردند.
- بازه سنی مشارکت کنندگان در جشنواره بین ۲۰ تا ۴۶ سال بود.
- متقاضی اینستاگرام فارسی ۲۰۹نفر، اینستاگرام انگلیسی ۱۵نفر، وبلاگ فارسی ۲۹نفر و وبلاگ انگلیسی ۲ نفر بودند.
معیارها و شاخص‌های مرحله اول داوری ماکوگرام
هیات داوران به جهت شفاف‌سازی عملکرد خود در انتخاب نفرات منتخب، مواردی را لحاظ کرد که بخشی از آن‌ها به شرح زیر است:
- ثبات فعالیت و تولید محتوای شرکت‌کننده‌ها معیار اصلی بررسی بود و تنها تعداد «فالوور» و «لایک» ملاک قرار نگرفت.
- انسجام مطالب، هماهنگی عکس و تصویر، زیبایی تصویر و روایی‌بودن متن، استفاده از فیلم، وجود کپشن و استفاده از هشتگ مورد توجه قرار گرفت.
- از زمان فراخوان تا روز جلسه داوری مهلت داده شد تا صفحات متقاضی از حالت خصوصی به عمومی تبدیل شوند. برخی از شرکت‌کنندگان این موضوع را مورد غفلت قرار دادند و از داوری حذف شدند.
- داوارن سعی کردند با استفاده از ابزارهای منطقی موجود، صفحات نادرست با تعداد فالوور تقلبی را تشخیص دهند و مقدار مشارکت خوانندگان با هر پست را مد نظر قرار دهند.
- ارزیابی وب‌سایت و وبلاگ بر اساس زیبایی، فعالیت مستمر، متن‌‌خوانی، تعداد سفرنامه‌‌ها و مرتبط‌بودن با موضوعات جشنواره انجام شد.
- بعضی از افراد تخصص ویژه‌ای مانند طراحی، فعالیت ماجراجویانه، عکاسی از آسمان شب، پرنده‌نگری و … داشتند که امتیاز ویژه‌ای گرفتند.
برگزاری جلسه توجیهی و هماهنگی سفر به ماکو
پس از این که مسافران ماکو مشخص شدند، جلسه‌ای به منظور هماهنگی هرچه بیشتر جهت معرفی منطقه آزاد ماکو با همسفران ترتیب داده شد. در این جلسه که به میزبانی خانه وارطان در تهران و چند روز پیش از سفر برگزار شد، جزئیات بیشتری از جشنواره و سفر ویژه‌ای که در انتظار شرکت‌کنندگان بود تشریح شد.
آشنایی نزدیک با تیم اجرایی و داوران ماکوگرام از دیگر اهداف این برنامه بود. هم‌چنین در این جلسه، جشن تولد ۵۰سالگی پرویز شجاعی پارسا، یکی از همراهان همیشگی تیم اجرایی جشنوره‌های سفرنگاری و هم‌چنین مسئول اجرایی برنامه دوچرخه‌سواری یادبود دکتر منوچهر ستوده به شکل غافل‌گیرکننده برای وی برگزار شد.
سفر سفرنامه‌نویسان به گوش چپ گربه
سرانجام زمان سفر فرا رسید و مسافران پرواز تهران ماکو اولین دیدارهای خود را در سحرگاه روز دوشنبه در فرودگاه مهرآباد داشتند. ورود به فرودگاه زیبای ماکو همراه بود با استقبال از راویان این شهر و پس از آن مراسم افتتاحیه با حضور دکتر سلیمانی، مدیرعامل منطقه آزاد ماکو برگزار شد.
کار تولید محتوا برای ماکو از صبح زود و حتی از داخل خانه‌های شرکت‌کنندگانی که در حال بستن کوله سفر بودند شروع شد و صفحات مجازی کم‌کم رنگ ماکو گرفت. در طول ۵روز برگزاری جشنواره و حتی روزهای پس از آن، نزدیک به یک میلیون نفر (معادل فالوئرهای شرکت‌کنندگان) در جشنواره لحظه لحظه به ماکو سفر کردند و این خطه از ایران را بیش از پیش شناختند.
داوری مسابقه اصلی ماکوگرام
حضور داوران در تمام روزهای جشنواره و پایش روزانه فعالیت شرکت‌کنندگان، از کم‌نظیرترین اتفاقات جشنواره‌ها و مسابقات اینچنینی بود. در نهایت در روز پایانی ماکوگرام و در جلسه‌ای طولانی و سنگین، برندگان بخش‌های مختلف جشنواره مشخص شدند.
برندگان جشنواره سفرنگاری ماکوگرام
- در بخش بلاگ؛ محسن ادیب با وب‌سایت کویرها و بیابان‌های ایران جایزه اصلی را از آن خود کرد.
- در بخش اینستاگرام؛ جایزه نفر اول به عماد نعمت‌اللهی رسید، طاها ولی‌زاده دوم شد و پریسا باجلان به عنوان نفر سوم معرفی گردید.
- در بخش بومی؛ شکرانه رضازاده و امیدرضا قهرمان‌زاده از ماکو به ترتیب اول و دوم شدند.
جایزه مردمی ماکوگرام
اما یک جایزه دیگر برای انتخاب مردم در نظر گرفته شده بود. همزمان با هیات داوران، دنبال‌کنندگان فضای مجازی به مطالب تولیدشده ماکوگرام رای می‌دادند. در نهایت صحرا زنگنه‌نژاد جایزه مردمی را از آن خود کرد.
آموزش در فاز دوم ماکوگرام
فصلنامه گیلگمش به عنوان برگزارکننده جشنواره ماکوگرام از ابتدای شکل‌گیری این ایده تا روز اجرا، بر آموزش و توانمندسازی جامعه‌ی میزبان تاکید داشتند. از طرفی آموزش، امر زمان‌بری است و در طول یک جشنواره چند روزه میسر نیست. از این رو مقرر شد جشنواره ماکوگرام مانوری باشد برای فاز دوم که چه بسا مهم‌تر و جدی‌تر از خود جشنواره است. در مرحله دوم با هدف رونق گردشگری منطقه، دوره‌های آموزشی برای متولیان و ذینفعان گردشگری منطقه آزاد ماکو برگزار می‌شود.
* در فاصله کوتاهی از برگزاری این رویداد، گزارش پایانی جشنواره سفرنگاری ماکوگرام به صورت عمومی منتشر شد.
عکس ها از: ستایش فرجی، احسان بشیرگنجی، سیروس عابدینی و محمد گائینی
آپدیت ۱۳ آذر ۱۴۰۰: در جدیدترین رویداد از مجموعه ای‌تراول‌گرام، جشنواره اردکان‌گرام در بهمن‌ماه ۱۴۰۰ برگزار شد.
دیگه جشنواره نمیذارید؟
حتما اگر جشنواره‌ای باشه همینجا اطلاع‌رسانی می‌کنم
ماکوگرام در زمان خودش سر و صدایی به پا کرد.
دستتون درد نکنه
همیشه اولین‌ها بیشتر در ذهن می‌مانند
ممنونم از لطف و همراهیت نعیم عزیز