غیاثیه خرگرد، زیباترین مدرسه ایران
مدرسه غیاثیه خرگرد یکی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهایی بود که در سفر نوروزی به خراسان پیش چشم خود دیدیم. زمانی در این نقطه از سرزمین ما، جمعی از بزرگان و دانشمندان دور هم جمع می‌شدند برای آموختن و یاددادن.
شکوفایی معماری تیموری در خراسان
خراسان قدیم، مهد معماری دوره تیموریان بوده است. چنان‌چه می‌توان شکوفایی بناهای تاریخی آن دوره را در سه شهر مهم مشهد، هرات و سمرقند به چشم دید.
غالب‌بودن رنگ لاجوردی در کاشی‌کاری‌ها، استفاده از کاشی‌های طلایی و گرایش به ارتفاع، سه شاخصه اصلی معماری تیموری است که در مدرسه خرگرد هم نمود دارد. معماران غیاثیه با شیوه‌های مختلف تلاش کرده‌اند تا بنا را بلند جلوه دهند و چشم را به طرف بالا بکشند که به نظرم به خوبی موفق به این کار شده‌اند!
مدرسه غیاثیه خرگرد کجاست؟
مدرسه غیاثیه در نزدیکی شهرستان خواف، در شرق استان خراسان رضوی و در روستایی به نام «خَرگِرد» واقع شده است. خواف شهری است که در گذشته وسعت و شهرتی بسیار بیشتر از خواف فعلی داشته چرا که در مسیر جاده ابریشم بوده است.
معماری سازگار با اقلیم خشک خراسان
مدرسه غیاثیه خرگرد یکی از بهترین نمونه‌های معماری عصر تیموریان شناخته می‌شود که سازگاری کاملی با اقلیم و آب و هوای منطقه داشته است.
معماری درونگرا با حیاط مرکزی، انتخاب جهت مناسب برای استفاده بهینه از نور خورشید در زمستان و تابستان و مهار بادهای شدید منطقه، تنها بخشی از هنرمندی معمار مدرسه غیاثیه است.
همان‌طور که بادهای ۱۲۰روزه سیستان در آسبادهای نشتیفان هوشمندانه مهار و به کار گرفته شده‌اند، در غیاثیه هم باعث جریان هوا خنک در تابستان می‌شوند.
پدر و پسر شیرازی، معماران مدرسه غیاثیه
مدرسه غیاثیه در زمان شاهرخ تیموری و به دستور خواجه غیاث‌الدین پیراحمد خوافی ساخته شد. پیراحمد خوافی حدود ۳۰سال وزیر تمیوریان بود و به افتخار وی، نام غیاثیه بر روی مدرسه ماندگار شد.
حدود ۶۰۰سال پیش، بزرگ‌ترین هنرمندان ایرانی به این سر کشور فراخوانده شده‌اند تا آن‌چه قرار است برای اندیشمندان ساخته شود، مکانی باشد فاخر و در خور ایشان. اما اکنون اینجا چقدر دورافتاده از کانون علم و دانش.
معماران مدرسه غیاثیه خواف، پدر و پسری به نام‌های قوام‌الدین و غیاث‌الدین شیرازی بوده‌اند که شاهکارهای دیگری نیز در خراسان دارند.
قوام‌الدین شیرازی از معروف‌ترین معماران عصر تیموری، ساخت این بنا را شروع می‌کند. در حالی که هنوز کار ساخت غیاثیه به پایان نرسیده بود، قوام‌الدین فوت می‌کند و غیاث‌الدین کار را به پایان می‌رساند.
مزار مولانا ابوبکر تایبادی در تایباد و آرامگاه شیخ احمد جامی در تربت جام از معروف‌ترین آثار این معماران شیرازی است. اکنون معماران غیاثیه در سوی دیگر بنا و در فاصله‌ی کمی از آن، آرام گرفته‌اند.
وجه تسمیه روستای خرگرد
دو روایت درباره نام‌گذاری روستای خرگرد وجود دارد. اول این‌که اینجا محل گردآمدن خردمندان و دانشمندان بوده است. و دیگری این که خرگرد، «خورگرد» بوده و بدان جهت این نام گذاشت شده که در این سرزمین همواره خورشید تابان بوده است. هرچند در مورد وجه تسمیه‌ها هربار به یاد نظر زنده‌یاد منوچهر ستوده می‌افتم.
مدرسه در دو طبقه ساخته شده و در مجموع، ۳۲غرفه و حجره دارد. به مانند بناهای مشابه این عصر، از چهار ایوان تشکیل شده است که قرینه یکدیگر هستند. به هر طرف که سر می‌چرخانی، در حیرت می‌مانی…
مدرسه غیاثیه، موزه کاشی ایران!
زیباترین نمونه‌های کاشی هفت‌رنگ و کاشی معرق در معماری عصر تیموری خراسان را در این مدرسه می‌توان یافت. مسجد گوهرشاد مشهد، مسجد فیروزشاهی تربت جام و مزار مولانا ابوبکر تایبادی از دیگر نمونه‌های زیبای به کارگیری کاشی هفت‌رنگ در خراسان عصر تیموری است.
کاشی‌کاری‌های معرق رنگارنگ و بسیار زیبا که با گذشت صدها سال، هم‌چنان خوش‌رنگ و لعاب شما را صدا می‌زنند.
مرحوم پیرنیا اعتقاد داشته که غیاثیه، زیباترین مدرسه تاریخی ایران است و از نظر دقت و تنوع در نقشه سرآمد تمام مدارس ایران محسوب می‌شود.
فرض کنید در این حجره از طبقه دوم مدرسه نشسته‌اید و در حالی که با دوستان خود بحث علمی می کنید، آفتاب آرام آرام روی شما بیاید و …
اهل فن، طرح بنای غیاثیه را بسیار شبیه به مدرسه گوهرشاد هرات می‌دانند. و هم‌چنین به شباهت‌هایی بین این بنا و مسجد و مقبره گوهرشاد اشاره کرده‌اند. دوست داشتم ساعت‌ها گوشه این حیاط بشینم و و در این معماری زیبا غرق شوم. بالای سرم را نگاه کنم، جزئیات را ببینم و گیج شوم و گیج…
سفر به دوره‌های مختلف تاریخی
یکی از بهترین مرمت‌ها را در این بنا دیدم! چرا که می‌شود ردپای تاریخ را در این اثر در یک قاب دید. این حس خیلی خوبی به منِ گردشگر می‌ده. شاید بشه اسمش رو گذاشت «سفر به تاریخ در یک نگاه»
البته این فقط نظر من به عنوان یک گردشگر عادی و در مقایسه با بناهای دیگری است که در این سفر دیدیم و قطعا یک نظر کارشناسی نیست.
یه اشتباهی که در بازسازی و مرمت بیشتر آثار تاریخی کشورمون اتفاق میوفته، این تصور هست که اثر باید بعد از بازسازی سالم و تمیز دیده بشه! در حالی که من فکر می‌کنم همین جای خالی کاشی‌ها خودش به اندازه کافی جذاب و گیرا هست.
اگر در حال برنامه‌ریزی سفر به خراسان هستید، پیشنهاد می‌کنم زمان کافی بگذارید و به دیدن کاروانسرای رباط شرف سرخس، روستای لی‌لی‌پوتی‌های ایران، سایت ساسانی بندیان درگز، دره شمخال، دریاچه بزنگان، آبشار قره‌سو و پارک ملی تندوره هم بروید.
و پایان این سفر و تماشای گوشه‌ای از میراث این سرزمین که کمتر به ارزشش واقفیم. و تا غروب خورشید در شکوه تاریخ این سرزمین پرسه می‌زنیم.
