تندوره یکی از زیباترین پارک‌های ملی ایران است که در شمال خراسان و نزدیک به مرز ترکمنستان واقع شده است. صخره‌های بلند و دره‌های عمیق، آن را صعب‌العبور کرده و همین عامل باعث حفاظت بیشتر حیات وحش و گونه‌های گیاهی می‌شود.
پارک ملی تندوره کجاست؟
پارک ملی تندوره در شمال استان خراسان رضوی و در محدوده‌ای میان شهرهای درگز، نوخندان، باجگیران و قوچان واقع شده است. این پارک ملی در نزدیکی مرز ایران با ترکمنستان قرار گرفته است.
وجه تسمیه تندوره چیست؟
تندوره در زبان کردی به محلی تنورمانند و گود گفته می‌شود. بر همین اساس دره‌های عمیق و با دیواره‌های بلند و هم‌چنین بخش‌هایی از رودخانه که گرداب‌های عمیق در آن شکل می‌گیرد را تندوره می‌گویند.
از طرفی دیگر «تندور» همان تنور نانوائی است؛ البته از نوع گلی و سنتی‌اش. اهالی این منطقه کرد کرمانج هستند. هرچند که هر بار صحبت از وجه تسمیه مکان‌های طبیعی و گردشگری می‌شود، ناخودآگاه به یاد دکتر منوچهر ستوده و نظرش در مورد نام‌گذاری مکان‌ها در ایران می‌افتم.
عبور از گردنه الله‌اکبر در مرز باجگیران
فرم صخره‌ها و بلندی آن‌ها یادآوری می‌کند که در نزدیکی دره شمخال هستیم. بهمن‌ماه است و زمستان سرد کوه‌های خراسان را تجربه می‌کنیم. برف روزهای گذشته، جاده و کوه و دشت را سفیدپوش کرده و زیبایی دوچندانی به کوه‌های قره‌داغ و گردنه الله‌اکبر داده است.
گردنه الله‌اکبر در روزهای برفی زمستان یکی از صعب‌العبورترین مناطق ایران می‌شود و عبور و مرور در آن با دشواری صورت می‌گیرد.
تفرجگاه چلمیر درگز
یکی از راه‌های ورود به پارک ملی تندوره تفرجگاه چلمیر یا چهلمیر است که مردم درگز علاقه زیادی به آن دارند. یکی از چالش‌های حفاظت از پارک ملی تندوره، همین تفرجگاه و حضور گسترده مردم در ورودی پارک ملی است.
جاده محیط‌بانی چهلمیر به شکرآب
وسعت پارک ملی تندوره در مقایسه با دیگر پارک‌های ایران خیلی زیاد نیست اما در پیمایش همین مساحت کم نیاز به زمان زیادی دارد.
کوهستانی‌بودن منطقه و دره‌های لایه‌به‌لایه و عدم وجود جاده دسترسی مناسب باعث شده که حتی محیط‌بانان تندوره برای حفاظت از بخش‌هایی از پارک از اسب استفاده کنند.
جاده اصلی دسترسی شمال به جنوب پارک جاده بین محیط‌بانی چلمیر و پاسگاه محیط‌بانی شکرآب است که تا قبل از شروع فصل بارندگی و تنها با ماشین‌های دو دیفرانسیل قابل استفاده است.
بهترین زمان بازدید حیات وحش در سفر تندوره
شاید عجیب به نظر برسد اما بهترین زمان برای بازدید حیات وحش در پارک ملی تندوره، پاییز و زمستان است یعنی درست در سردترین زمان ممکن و آب و هوای نامناسب منطقه!
پاییز فصل «کَل‌مستی» است و زمستان فصل «پلنگ‌مستی». این حیوانات در این دو فصل توجه کمتری به اطراف دارند و کمتر مخفی‌کاری می‌کنند. در نتیجه راحت‌تر می‌توان آن‌ها را دید.
کل و بزهای تندوره بر روی صخره‌های بزرگ
سرمای هوا و بارش سنگین برف در ارتفاعات و از طرفی آرامش پایین‌دستِ کوهستان، کل و بزها را به دنبال غذا به کنار جاده چلمیر کشانده است. در سکوت و آرامش زمستانی حاکم بر منطقه در حالی که مه غلیظی پارک ملی را فرا گرفته است، در چند قدمی‌شان هستیم اما آن‌ها متوجه حضور ما نیستند!
جالب اینجاست که زمانی هم که متوجه حضور ما می‌شوند، گویی معنای نگاهمان و دلیل حضورمان را فهمیده‌اند و با آرامش به چرای خود ادامه می‌دهند.
دسته‌ای بزرگ از کل و بزها را می‌بینیم و به تماشای دوباره و چندباره آن‌ها می‌نشینیم. گروه ما هم‌چنان در کشف طبیعت و حیات وحش، سیری‌ناپذیر است. کل و بزها پشت «سَرکَل» یا همان رئیس قبیله که شاخ بزرگ‌تری هم دارد به صورت گروهی و منظم حرکت می‌کنند.
بازدید از پارک ملی تندوره
در مجموع ۶ پاسگاه محیط‌بانی در منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی تندوره وجود دارد تا محیط‌بانان آن بتوانند در این کوه‌های بلند و دره‌های عمیق، نگهبان حیات وحش ایران‌زمین باشند.
امروز روز اصلی بازدید ما از پارک ملی تندوره است. هوا عالیست و از مه دیشب خبری نیست. این خبر خوشحال‌کننده‌ای است؛ افق دید خوبی داریم و می‌توانیم تا فاصله زیادی، آن‌چه را که می‌بینیم ثبت کنیم. وقتی کاوه فرزانه این‌گونه متوجه آسمان می‌شود شک نکنید که آن بالا خبرهایی است!
اولین خبر از عقاب طلایی است و دو دلیجه‌ای که به دنبال آن هستند. اما خبر دوم شگفت‌انگیز است! «هما»، این پرنده اسطوره‌ای افسانه‌های ایران‌زمین بر بالای سر مهمان‌سرای چلمیر دیده می‌شود. وقتی هما به استقبال بیاید، نشان از روزی پربار دارد. هما به راحتی دیده نمی‌شود و برای دیدن آن باید خوش‌شانس باشی.
البته طعمه‌ها هم در همه حال هوشمندانه مراقب شکارچیان خود هستند. با تاریک‌شدن هوا، سرما رفته‌رفته بیشتر خودنمایی می‌کند اما همسفران مشتاق در هوای سرد زمستانی برای دیدن آن‌چه در این طبیعت می‌گذرد راهی جاده می‌شوند.
گشت شبانه در پارک ملی
با کسب مجوز از رییس پارک ملی و با رعایت سکوت و آرامش، گشت شبانه در منطقه چهلمیر و جستجوی حیوانات شب‌گرد آغاز شد. در محیط‌بانی چهلمیر یک شب زمستانی به یادماندنی را همراه با مه و برف سپری می‌کنیم.
اینجا جای هر کسی نیست. بدون شک محیط‌بانان پارک ملی تندوره از بهترین رِنجرهای ایران هستند. در چند تور حیات وحش که در طول سال‌های گذشته از تهران به مقصد پارک ملی تندوره برگزار کردم، هر بار تجربه‌ای متفاوت داشتم.
انتقال تجربه و اطلاعات و هم‌چنین تبادل نظر علاقمندان حیات وحش با کارشناسان و محیط‌بانان لذت‌بخش است. «پلنگ رو کجاها میشه دید؟» «رفتارش چیه؟» «وضعیتش تو ایران چطوره؟» و سوالاتی از این دست در ذهن همسفران بود که در شب‌نشینی‌های تورهای حیات وحش ما پاسخ داده شد.
در سفری که سال ۱۳۹۰ به تندوره داشتیم، مرتضی اسلامی مدیرعامل وقت انجمن یوزپلنگ ایرانی به عنوان کارشناس همراه ما بود. شنیدن داستان چگونگی شکل‌گیری انجمن یوزپلنگ ایرانی از زبان یکی از ۳ مؤسس آن و اشتیاق آن‌ها در دوران نوجوانی برای چنین هدف بزرگی برای همگی ما جذاب و شنیدنی بود.
در جستجوی پلنگ ایرانی در تندوره
تندوره یکی از بهترین زیستگاه‌های پلنگ ایرانی است و دیدن پلنگ در محدوده این پارک ملی دور از انتظار نیست. مسیر گشت امروز ما بین پاسگاه‌های چلمیر و شکرآب پارک ملی تندوره و درون تنگه است.
پیداکردن جمجمه گرازِ نگون‌بخت که به احتمال زیاد به وسیله پلنگ از پای درآمده هم ترسناک است و هم خوشحال‌کننده!
یافتن اولین رد پاهای پلنگ نوید این را می‌دهد که روز بسیار خوبی در پیش داریم. پلنگ‌های تندوره ردپا و سرگین زیادی به جا گذاشته‌اند و ما را به دنبال خود می‌کشانند. مشخصه که زندگی به خوبی در این منطقه جریان دارد و پلنگ‌های ایرانی در سرحدات ایران، حسابی فعال هستند.
دو دسته می‌شویم و جستجوها تا تاریکی هوا ادامه پیدا می‌کند. سرانجام در گشت شبانه یکی از گروه‌ها، در دو نقطه متفاوت پارک ملی، یک پلنگ و دو توله دیده می‌شوند که متاسفانه من همراه آن گروه خوش‌شانس نبودم! اما در روز بعد، پس از پیچ یکی از دره‌های تندوره به این دیواره صخره‌ای عظیم رسیدیم و خشکمان زد!
اگر در تصویر بالا دقیق‌تر شوید، به پلنگ ایرانی در پارک ملی تندوره در تصویر زیر می‌رسید…
گونه‌های جانوری پارک ملی تندوره
پارک ملی تندوره علاوه بر پلنگ ایرانی، زیستگاه قوچ و میش اوریال، بز و پازَن، گربه وحشی، روباه معمولی، سَمورسَنگی، رودَک، سنجاب زمینی، گربه پالاس، گربه جنگلی، گربه وحشی، گرگ، هما، عقاب طلایی، دال، مار کبری یا کفچه مار، افعی شاخدار، افعی معمولی و لاک‌پشت مِهمیزدار است.
خراسان سرزمین پایکاست. «پایکا» جونده کوچکی است که شباهت زیادی به موش دارد. تلاش برای بقای نسل توسط آن‌ها سوژه‌ای نبود که به این راحتی از آن بگذرم.
گرزه‌مارهای معروف تندوره در بهار و تابستان
طبیعت‌گردی تابستانی در پارک ملی تندوره چندان جذابیتی ندارد چرا که آفتاب سوزان است و هوا حسابی گرم می‌شود. در عوض دره‌های تندوره در بهار بسیار سرسبز و باطراوت می‌شوند. پوشش گیاهی آن‌چنان انبوه می‌شود که شانس دیدن گونه‌های حیات وحش بسیار پایین می‌آید.
تندوره به گرزه‌مارهای سایز بزرگ معروف است. در بهار و تابستان که هوا گرم می‌شود، فعالیت مارها زیادتر شده و پوشش گیاهی انبوه باعث می‌شود ناخواسته پا بر روی یک گرزه‌مار بگذارید و … پس در این دو فصل خیلی مراقب زیر پای خود باشید.
فرم عجیب و خیال‌انگیز صخره‌های کوهستان تندوره
اگر چه ما به جستجوی حیات وحش آمده‌ایم اما مگر می‌شود شاهکارهای طبیعت را در این سنگ‌های عظیم ندید؟! اسم این رو گذاشتم: «سنگ نگهبان تنگه» اینجا هم گویا ارواح ما را به تماشا نشسته‌اند…! دیواره‌های بلند تنگه‌های پارک ملی تندوره ابهتی عجیب دارند.
امروز قرار است با تندوره وداع کنیم و به تهران بازگردیم. صبح که از اتاق بیرون آمدم با یک منظره برفی فراموش‌نشدنی روبرو شدم. برف نرم و زیبای زمستانی همه جا را سفیدپوش کرده و هوا بسیار دلچسب شده است.
در راه بازگشت از جاده درگز به قوچان، گرفتار برف و کولاک زمستانی شدیم. در روزی به یادماندنی از مرز شمال شرقی ایران تا تهران، حدود ۲۴ ساعت در راه بودیم؛ ساعاتی پرخاطره و به یاد ماندنی. خورشید و آسمان در غروب برفی جاده قوچان به سبزوار دلربایی می‌کنند.
ورود به پارک ملی تندوره با مجوز سازمان محیط زیست
پارک ملی تندوره یکی از مناطق بسیار مهم خراسان رضوی و یکی از ارزشمندترین زیستگاه‌های کشور است. این منطقه از سال ۱۳۵۳ با عنوان پارک ملی مدیریت می‌شود و بخشی از شمال آن به عنوان منطقه حفاظت‌شده، نقش ضربه‌گیر پارک را دارد.
برای ورود به محدوده پارک ملی تندوره و بازدید حیات وحش یا پرنده‌نگری باید حتما از قبل مجوز دریافت کرده باشید. برای دریافت مجوز باید از اداره محیط زیست خراسان رضوی اقدام کنید.
با توجه به وجود جمعیت بسیار خوبی از پلنگ ایرانی و کل و بز، برای صدور مجوز ورود به پارک ملی، حساسیت‌های زیادی وجود دارد. بهتر است که در قالب گروه یا تیمی با نفرات شناخته‌شده و معتمد از فعالان محیط‌زیست برای دریافت مجوز اقدام نمایید.
پروژه حفاظت از پلنگ شمال شرقی ایران در تندوره
دکتر محمدصادق فرهادی‌نیا که یکی از بهترین دانشمندان محیط‌زیست ایران است از سال ۱۳۹۶ به صورت مسمتر مشغول پایش پارک ملی تندوره با تمرکز بر رفتارشناسی پلنگ ایرانی است. این کار تا به حال در هیچکدام از مناطق ایران به این شکل و با این استمرار انجام نشده است و نتایج این پروژه می‌تواند اطلاعات بسیار خوبی در ارتباط با حفاظت حیات وحش و به خصوص حفاظت از پلنگ ایرانی در اختیار فعالان محیط زیست قرار دهد.
در بین فعالان محیط زیست و حفاظت‌گران حیات وحش، علاوه بر پارک ملی گلستان، ساریگل و سالوک، تندوره یکی از بهترین مناطق برای دیدن و عکاسی از پلنگ ایرانی است. شاید اگر تندوره اینقدر نسبت به مرکز ایران دور نبود، مقصد بسیاری از تورهای طبیعت‌گردی می‌شد.
واقعیت این است که یکی از دلایل حیات وحش زنده و بسیار جذاب پارک ملی تندوره، صعب‌العبور بودن زیستگاه و دوری از پایتخت است. «متاسفم که این رو میگم ولی عدم توجه به ظرفیت برد مناطق طبیعی باعث شده که دست و دلمون بلرزه که یه منطقه رو معرفی کنیم یا نه!»
امیدوارم محیط زیست حیوانات از گزند انسانها حفظ شود و افزایش جانوری باشیم وتشکر میکنم از عزیزان محیط زیست و دیگر افراد دلسوز طبیعت و جانوران مرز وبوم ایران هستند
امیدوارم که بتونیم با کمک هم حفظش کنیم
صخره ها باشکوه و زیباست
لذت بردیم قربان
دقیقا. این صخره‌ها و اشکالی که توش میشه تصور کرد حیرت‌انگیزه
سلام، متأسفانه هیچکدام از عکسهای پارک تندوره باز نشد
درووود بر شما
مشکل حل شد
لطفا مجددا چک بفرمایید