سفرنامه نوروزی خراسان بزرگ

وقتی صحبت از خراسان می‌شود، عموم مردم به سفر مشهد فکر می‌کنند و دیگر هیچ! اما خراسان یک دنیا تاریخ است و یک دنیا طبیعت زیبا؛ از نهبندان گرفته تا باجگیران و از سبزوار تا سرخس. سال گذشته و پس از بازگشت از سفر نوروزی سیستان و بلوچستان، اولین جرقه‌های سفر به خراسان در ذهنم زده شد.

شروع سفر از خراسان رضوی به سمت خراسان جنوبی

سفر خراسان را از ریوَش شروع می کنیم که زمانی از شکوه و بزرگی به مانند ری بوده و در اولین صبح سرد سفر دیار خراسان، از سرخی کوهستان و رودخانه ریوش جان می‌گیریم.

روستای کَریز را نه فقط آبشار باغدشت و آبگرمش برایمان ماندگار می‌کند، بلکه گرمای دل پیرمرد روستایی که با تمام وجود ما را به میهانی سفره‌اش فرا می‌خواند.

راه شهر نزدیک است اما قرار نیست به شهر برسیم. دوباره راه به بیراهه‌ها می‌بریم و نامَق را با نام حقش جستجو می‌کنیم.

تنگه زیبای کوهستانی رود مَعجَن و آبشار دیدنی‌اش را به سمت بایگ و ابریشم معروفش ترک می‌کنیم و به تماشای تاریخ، راهی تربت حیدریه و روستای سنگان و مزار شاه سنجان می‌شویم.

سفر به دوران سلجوقی در خراسان بزرگ

مه‌ولات و خانه اعتمادی‌اش که برای ما و ساکنین خانه خاطره‌ساز شد را تا اوج قدرت معماران سلجوقی در برج علی‌آباد کشمر و برج فیروزآباد بَردِسکَن، به غروب نمکزار و کویر شهرآباد پیوند می‌زنیم.

هنوز لحظه‌ای که بانوی مهنه‌ای درب سرای ابوسعید ابولخیر را باز می‌کند را از یاد نبرده‌ام؛ بانویی که از مریدان شیخ می‌گوید و بغضی که از بی‌کسی در گلو دارد.

گناباد را با قنات بزرگ و معروف قصبه می‌شناختیم اما مسجد جامع گناباد دنیایی بود از نقش و نگار و عظمتی کم‌نظیر تا رسیدن به کارگاه سفال مند، که خود تجربه‌ای شیرین بود.

و کاخک، شهری که با آسیاب آبی‌اش معروف است و خیابان اصلی‌اش ما را به یاد باغ فین کاشان انداخت.

مسجد جامع قاین و ساعت آفتابی آن، ابوالمفاخر، قلعه کوه قاین و بوذرجمهر قاینی یا همان بزرگمهر در دامنه کوه ابوذر، این بار قاین را فراتر از زعفران و زرشکش در ذهن ما ماندگار می‌کند.

شهرهایی با نام‌های عجیب در خراسان

در مسیر قاین به بیرجند از «روم» عبور می‌کنیم و کنکاشمان درباره این نام‌گذاری به جایی نمی‌رسد.

چهارده آبشار دامنه کوه‌های باقران و آب‌تنی در هوای سرد آن، لختی درنگ در کنار سبدباف نابینای روستای چارده و حیرت هنوز ما، از این که چطور هنرمندانه سبدها را رنگ به رنگ با چشم دل به زیبایی می‌بافد.

باغ شوکت‌آباد بیرجند، ارگ کلاه فرنگی که اکنون تبدیل به ساختمان استانداری شده است و بازدید از آن به راحتی ممکن نیست، بند دره، قلعه بیرجند و بافت قدیم شهر نشان از گذشته‌ای درخشان در منطقه‌ای دارد که اکنون خراسان جنوبی نامیده می‌شود.

اما ماخونیک روستای لی‌لی‌پوتی‌های ایران! روستایی که بارها و بارها از رفتن به آن منعمان کردند. اما رفتیم و در دردهای ماخونیک ماندیم. ماخونیک خود داستانی جداگانه دارد.

نوروز و لحظه تحویل سال نو در دیار خراسان

قلعه فورگ دَرمیان و سیاه‌چاله یا راه فرار آن با بیش از ۲۰۰ پله، مسجد هندوالان، قُهستان و خرید شب عید، خاطره صف تنها شیرینی‌فروشی شهر و تکاپوی شب سرد سال نو…

امسال هم سال‌تحویل در گوشه‌ای دیگر از این سرزمین هستم. در «اَفین» روستایی تاریخی و دیدنی، میهمان دوستی دیگر از دیار خراسان؛ سفره هفت‌سین باصفای ما و دلتنگی‌های همسفران و پشت‌خط ماندن برای لحظه‌ای شنیدن صدای عزیزان و تبریک سال نو.

از اسفِدِن راهی نَشتیفان و آسبادهای هنوز پا بر جای آن می‌شویم. اینجا هم جاده‌ای عجیب دارد تا بی‌انتها به دل کوهستان؛ و نشتیفان و سنگ مزارهای عجیب و غریبش.

به مدرسه غیاثیه خَرگِرد در نزدیکی خواف می‌رسیم. از این شکوه معماری در حیرت می‌مانیم و دست‌خالی از جستجوی مدرسه نظامیه‌ای که اکنون هیچ از آن نمانده!

از خواف که به سمت تایباد می رویم، میل تاریخی کَرات هنوز اقتداری دارد برای خود و چه ناشناخته است. مولانا ابوبکر در تایباد و مشهدریزه و مزار شیخ عبداله در باخرز که البته با خواجه عبداله انصاری تفاوت دارد!

مسجد عتیق تربت‌جام شکوهی به جا مانده از ۷۰۰ سال پیش است که هنوز نقش و نگارهای آن دلربایی می‌کند.

پیش به سوی مرز سرخس

تربت‌جام را به سوی صالح‌آباد و جاده مرزی سرخس ترک می‌کنیم و طبیعت سرسبز بهاری را پیش چشم خود می‌بینیم. این جاده در ابتدای بهار یکی از زیباترین جاده‌های ایران است. رود تجن و هریرود در میانه و کوه‌های خیره‌کننده در سمت دیگر. طبیعت متفاوت مرز ایران و ترکمنستان مرا به یاد جاده مرزی ایران و ارمنستان و نخجوان در مرزهای شمال غربی می‌اندازد.

و سرخس، شهری که همیشه در ذهنم دست‌نیافتنی می‌نمود. شهری تمیز و با امکانات مناسب برای گردشگران نوروزی. دریاچه بَزَنگان با طبیعتی بسیار زیبا و غار مزدآوند و جاده‌ای که همچنان با زیبایی تمام به سمت غرب می‌رود. قصری با نام رباط شرف در ناکجاآباد، که بی‌نظیر بود و جاده‌ی ابریشمی که مرا صدا می‌زند همچنان.

ای وای که فرصت کم است و مجبور می‌شویم کلات و آبشار قره‌سو و اخلمد و چناران و قوچان و فاروج و شیروان را رها کنیم تا به بجنورد برسیم.

خراسان شمالی پر است از جاذبه‌های طبیعی اما در این سفر فقط به بابا امان و روستای حمید و بشقارداش و آیینه‌خانه و عمارت مفخم می‌رسیم و فرصت پیدا می‌کنیم تا به جان‌برکفان این سرزمین در مقبره شهدای جنگ جهانی بجنورد ادای احترام کنیم.

جاده خراب و کوهستانی و البته زیبای آزادشهر به خوش‌ییلاق شاهرود، نقطه پایانی این سفر است. امیدوارم تا حداقل بخشی از آن چه دیدم و تجربه کردم را در مطالبی جداگانه در ایران را بگردیم… با شما به تماشا بنشینم.

سفری به یادماندنی با همسفران ایرانگرد

خانه باصفای سیدهزاری، محبت آقای جاویدان‌پور و همسر محترمشون در نخستین ساعات سال نو و همراهی آرش مودی دوست‌داشتنی و صفای دل دیگر دوستان خوب بیرجندی رو هیچ وقت فراموش نخواهیم کرد.

سپاس از راهنمایی‌های ارزنده دوست خوبم، مجید اسکندری عزیز و پیگیری‌های آرش ملکی مجد که جای هر دو عزیز در کنارمون خالی بود.

شک ندارم که یک سفر خوب و ماندگار، با حضور همسفران خوب شکل می‌گیرد؛ سپاس ازهمسفران عزیزم که افتخار همراهیشان نصیبم شد: علی بیات، حمید تجویدیان، سمانه آسایی، محمد بافرانی، علی صابری، فرزانه عابدنیا، محمد وحیدشاد، مهسا حسین‌آبادی و سولماز پروین.