جنگل ارسباران، خنک‌ترین جای ایران؟

طبق اعلام یونسکو جنگل ارسباران و تفرجگاه گردشگری آینالو خنک‌ترین نقطه ایران است! این عبارتی بود که سال‌ها پیش در یکی از وبلاگ‌های کوهنوردی خوندم. هر چند جنگل‌های ارسباران در یکی از خوش آب و هواترین مناطق آذربایجان شرقی واقع شده و تابستان‌های خنکی هم داره اما راستش خیلی باور نکردم چون نویسنده خودش اهل همون مناطق بود و از طرفی این که چطور پای سازمانی معتبر مثل یونسکو اینجا باز شد، برام جای سوال داشت.

از جنگل ارسباران تا رود ارس

منطقه حفاظت شده ارسباران از مناطق دشتی و تپه ماهورها شروع شده و در ارتفاعات قره داغ و جنگل های ارسباران ادامه پیدا کرده و در سمت دیگر با کم‌شدن ارتفاع به مناطق پست حاشیه رودخانه ارس می‌رسد. البته انصافا این منطقه در فصول گرم، آب و هوای خنکی هم داره و اهالی آن به نسبت کل ایران دمای بسیار پایین‌تری رو تجربه می‌کنند.

 من تجربه هوای بسیار خنک رو در ارتفاعات ارسباران در اواخر تیرماه داشتم و همان روز با رسیدن به کنار ارس از شدت گرمای هوا و رطوبت زیاد، خیس عرق شدم! هر چه به سمت ارس نزدیک می‌شوید، پوشش گیاهی از حالت جنگلی به شکل تپه‌ماهور و زمین‌های با پوشش گیاهی پراکنده تغییر شکل می‌دهد و در نزدیکی ارس، هوا حسابی شرجی می‌شود و دیگر نشانی از ارسباران و عنوان خنک‌ترین جای ایران نمی‌بینید.

جاده‌ای که از کلیبر به عاشقلو می‌رود از دل جنگل‌های ارسباران عبور می‌کند. قلعه تاریخی بابک یادآور مبارزات دلیرانه ایرانیان در برابر هجوم اعراب، ابتدای همین جاده قرار دارد و در میانه‌های آن به تفرجگاه آینالو می‌رسید. این جاده در نهایت به کنار رود ارس می‌رود.

جاده دیگری که در چند سال اخیر احداث شده از کلیبر شروع می‌شود و به سمت جانانلو و کنار سد خداآفرین می‌رسد. در مسیر رود ارس، پل‌های خداآفرین را که نمای زیبایی روی رودخانه ارس دارند تماشا کنید.

جنگل ارسباران کجاست؟

روی گوش راست گربه نقشه ایران، یک تکه سبزرنگ دیده می‌شود با نام ذخیره‌گاه زیست‌کره «اَرَسباران» که بیشتر با عنوان جنگل‌های ارسباران شناخته می‌شود. ارسباران در استان آذربایجان شرقی و حوالی شهر کَلِیبَر واقع شده است. نزدیک‌ترین راه دسترسی به جنگل سرسبز ارسباران از طریق تبریز و بعد از آن، جاده اهر و کلیبر است.

از جنگل های قره داغ یا منطقه حفاظت شده

منطقه حفاظت شده ارسباران به نام قره داغ هم شناخته می‌شود و روی نقشه گوگل، جنگل‌های ارسباران را به این نام پیدا می‌کنید. کوه‌های قره داغ در مجاورت منطقه قفقاز میزبان طبیعتی زیبا و  یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پلنگ ایرانی است. در سال‌های گذشته یکی از پروژه‌های حفاظتی بین‌المللی با مشارکت انجمن یوزپلنگ ایرانی برای حفاظت از بزرگ‌ترین گربه‌سان ایران در این منطقه اجرا شد.

خنک ترین جای ایران کجاست؟

البته این عادت تازه‌ای نیست که بیشتر ما فکر می‌کنیم آن‌جایی که زندگی می‌کنیم یا آن‌جایی که از نزدیک دیده‌ایم زیباترین طبیعت ایران و حتی جهان را دارد! خوبه که آدم نسبت به زادگاهش عرق داشته باشه و برای توسعه و پیشرفتش تلاش کنه اما خیلی وقت‌ها ارائه اطلاعات نادرست در مورد یک منطقه و به خصوص زدن برچسب «ترین» به یک شهر یا منطقه بدون اطلاع از شرایط نقاط دیگر، می‌تونه حکم ضدتبلیغ رو داشته باشه و برای کسانی که اهل فن هستند اثر معکوس داشته باشه!

برخی از مناطق شمال غربی ایران، مناطق کوهستانی شمال ایران و شهرهای زاگرس‌نشین که ارتفاع آن‌ها از سطح دریا زیاد است، آب و هوای خنک‌تری نسبت به سایر بخش‌های ایران دارند اما تا به حال هیچ سازمان رسمی ملی یا بین‌المللی آماری در این زمینه ارائه نکرده است.

شاید آن چیزی که در مورد جنگل‌های ارسباران به یونسکو نسبت داده می‌شود، عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره باشد که توسط یونسکو به مناطق زیستی با ارزش اطلاق می‌شود.

تنوع زیستی بالای ارسباران با فون و فلور شگفت انگیز

بلندترین نقطه منطقه حفاظت شده ارسباران حدود ۱۲بار مرتفع‌تر از پست‌ترین قسمت آن است؛ بازه ارتفاعی بین ۲۵۶ تا ۲۸۹۶متر! این اختلاف ارتفاع، تنوع زیست بالایی را در این منطقه موجب شده است. وجود بیش از ۱۰۰۰ گونه گیاهی در جنگل‌های ارسباران مهر تأییدی بر این ادعاست.

یادمه اولین سفری که به ارسباران داشتم، یکی از همسفران که عاشق طبیعت بود بهم گفت: دارم دیوونه میشم از این همه رنگ و بو و تنوع گل و گیاه! راست می‌گفت این تنوع گیاهی بالا به خصوص در بهار و اوایل تابستان در کمتر نقطه‌ای از ایران دیده میشه.

یکی از زیستگاه‌های اصلی درخت سرخدار

انواع درختان جنگلی و پوشش گیاهی متنوعی در این منطقه حفاظت شده وجود داره اما درخت سرخدار Sorkhdar یکی از مهم‌ترین گونه هایی است که در ارسباران حفاظت می‌شود. درخت سرخدار به غیر از جنگل‌های ارسباران، در جنگل‌های هیرکانی شمال ایران نیز وجود دارد که متاسفانه در خطر انقراض است.

به دنبال مرال و سیاه خروس قققازی در ارسباران

اگر علاقمند به جستجوی حیات وحش هستید و از این فعالیت در طبیعت لذت می‌برید، ارسباران شما را به چالش می‌کشاند. این منطقه زیستگاه یکی از پرندگان نادر ایران به نام سیاه خروس قفقازی است که باید تلاش زیادی برای پیداکردن آن کنید و البته خیلی هم خوش‌شانس باشید.

علاوه بر آن، دو محوطه فنس کشی شده اصلی برای پرورش و نگهداری گوزن قرمز یا مرال Maraal در جنگل‌های ارسباران تعبیه شده که به دلیل تراکم بالای جنگل، پیدا کردن گوزن‌ها در آن کار راحتی نیست. هرچند تعدادی از گوزن‌ها به دلیل عادت به تغذیه دستی تا نزدیک فنس می‌آیند و به راحتی می‌توانید آن‌ها را ببینید.

فون و فلور منطقه حفاظت شده ارسباران

از آن جایی که این طبیعت زیبا و ارزشمند نیاز به حفاظت دارد، از سال ۱۳۵۶ جنگل‌های ارسباران و مناطق اطراف آن تحت حمایت سازمان محیط زیست قرار گرفت.

محیط‌بانان و گارد حفاظتی سازمان محیط زیست در محیط‌بانی نوجه ده، محیط‌بانی آنزا، محیط‌بانی عباس‌آباد و محیط‌بانی محدوده پروژه مرال برای حفاظت از این منطقه ۸۱هزار هکتاری تلاش شبانه‌روزی دارند.

هم‌چنین بخشی از ذخیره‌گاه زیست کره ارسباران را مناطق امن تشکیل می‌دهند که حساسیت بالاتری دارند. منطقه امن آنزا، منطقه امن داراغزی، منطقه امن وینَق، منطقه امن پیردره‌سی و منطقه امن کَلَن در ارسباران از توجه بیشتری برای مراقبت برخوردارند.

از طرفی این تنوع گل و گیاه باعث رونق زنبورداری در ارسباران شده و عسل ارسباران را به یکی از بهترین‌های شمال غرب ایران تبدیل کرده است.

حاشیه رود ارس در حوالی سد خدا آفرین

نزدیک رود ارس که رسیدیم فهمیدیم ارسباران اینقدرها هم خنک نیست و هندوانه لازم شدیم! فصل تابستان در مناطق مرزی ایران و آذربایجان و حاشیه رودخانه پرآب ارس هیچ شباهتی به ارسباران ندارد. این منطقه در نزدیکی دشت مغان، یکی از گرم‌ترین نقاط شمال غرب ایران واقع شده است.

در جاده مرزی که از جلفا به سمت پارس‌آباد مغان می‌رود، در هر روستا و آبادی قهوه‌خانه و مغازه‌های کوچک بهترین فرصت برای کمی استراحت و گپ و گفت با مردم بومی است که باید آن را غنیمت شمرد.

بهترین زمان بازدید از جنگل های ارسباران

اواسط اردیبهشت تا اواخر شهریور بهترین زمان سفر به جنگل‌های ارسباران است. البته این بازه با توجه به وضعیت بارندگی و زمان شروع فصل گرم، در هر سال می‌تواند تا دو هفته جابجا شود.

بازدید از ارسباران نیاز به مجوز سازمان محیط زیست دارد؟

برای بازدید از جنگل‌های ارسباران به صورت عادی نیاز به مجوز سازمان محیط زیست ندارید چرا که در جاده‌های معمولی و در روستاها تردد می‌کنید اما برای ورود به مناطق امن منطقه حفاظت شده ارسباران نیاز به دریافت مجوز کتبی از اداره محیط زیست آذربایجان شرقی دارید.

@All Photos taken by Mohammad Gaeini