وقتی برای اولین بار به قله سبلان صعود کردم، در حال بازگشت از قله، از اون بالا شکل یه دره‌ی زیبا توجهم رو جلب کرد. پرس و جوی اون روزِ من برای پیدا کردن نام و نشان از دره بی‌فایده بود تا این که چند سال بعد متوجه شدم اون چین و چروک زیبای زمین، شیروان‌دره‌سی نام دارد!
شیروان دره سی کجاست؟
در شمال قله سبلان و در میان چین‌خوردگی‌های لایه لایه مشگین‌شهر، دره‌ای به طول حدود ۳۴کیلومتر وجود دارد که شیروان نام دارد. از اردبیل راهی مشگین‌شهر شده اما پیش از رسیدن به این شهر، به سمت لاهرود تغییر مسیر دهید.
برای رسیدن به شیروان دره سی باید از لاهرود به سمت شابیل حرکت کنید. کوهنوردانی که از مسیر شمال شرقی به قله سبلان صعود کرده‌اند، این جاده را به خوبی می‌شناسند همان جاده‌ای که نهایتا به آبگرم قطورسوئی می‌رسد.
اگرچه جاده لاهرود به شابیل به موازات شیروان دره‌سی به پیش می‌رود اما به دلیل جنس خاک و ریزشی بودن دیواره‌ها، ورود به دره تنها از چند نقطه امکان‌پذیر است. یکی از این نقاط، درست پیش از دوراهی داش‌کسن قرار گرفته است که باید از جاده اصلی (خیابان بعثت) جدا شده و در جهت غرب، وارد دره شوید.
چشمه های آب گرم در نزدیکی شیروان دره سی
وقتی شما دور و برِ یک آتشفشان بزرگ باشید، طبیعی است که چشمه‌های آبگرم زیادی ببینید. از چشمه‌های آبگرم شناخته‌شده سرعین در دامنه جنوب شرقی سبلان تا آبگرم قطورسوئی در دامنه شمالی و آبگرم قینَرجه در غرب سبلان، نشان از فعالیت درونی این آتشفشان دارند. پس از پیمایش دره و یا صعود قله سبلان، آب‌تنی در چشمه آبگرم قطور سوئی از اوجب واجبات است!
وجه تسمیه شیروان دره چیست؟
اولین سوالی که در مورد این دره برام پیش اومد این بود که نام شیروان از کجا آمده است؟ پیدا کردن پاسخ سخت نبود. اگر به کشور آذربایجان سفر کرده باشید حتما کاخ شروان شاه را در باکو دیده‌اید. نام این دره از صاحب همان کاخ آمده است. گفته می‌شود در زمان صفویان، جنگی میان شیخ حیدر صفوی و یکی از شیروان‌شاهان در می‌گیرد که در این جنگ شیخ حیدر توسط وی کشته می‌شود.
البته که هیچ‌وقت در مورد وجه تسمیه مکان‌های مختلف نمی‌توان به صورت قطعی صحبت کرد.
از غار و آبشار شیروان دره تا دریاچه آت گلی سبلان
یکی از جذابیت‌های پیمایش شیرواندره، وجود آب در تمام طول مسیرِ داخلِ دره است. رودخانه‌ای که هر لحظه همراه با شماست و در طول مسیر آبشارهای کوچک و بزرگ متعددی را شکل داده است. یکی از بلندترین آبشارها در قسمت انتهایی دره شکل گرفته است.
با رسیدن به بخش‌های پایانی دره، باید کم‌کم از رودخانه جدا شده و شیب تندِ دره را به سمت بالا بیاییم. در اولین ایستگاه به جیران گلی که آبگیر نسبتا کوچکی است می‌رسیم. اما در ادامه به دریاچه‌ای بزرگ رسیدیم که آت‌گلی نام داشت و محل اطراق عشایر شاهسون بود. «آت» در ترکی به معنای اسب است و «گُل» به آبگیر یا دریاچه گفته می‌شود.
اشک میدانی سابق و هوشنگ میدانی امروز
دشت وسیعی در بالای شیروان دره وجود دارد که به هوشنگ میدانی معروف است. روایتی وجود دارد که اینجا محل استقرار سپاه اشکانیان در جنگ با رومیان بوده است و به همین دلیل به میدانِ اشک یا اشک میدانی معروف شده است. احتمالا در طول قرن‌ها، این نام به شکل امروزی تغییر کرده است. ییلاق هوشنگ میدانی از جبهه شمال شرقی قله سبلان به خوبی دیده می‌شود. جیران‌گلی و آت‌گلی هم در همین ییلاق واقع شده‌اند.
در دل دیواره‌ی شیروان دره، غارهای دستکند متعددی وجود دارد که هنوز پژوهشی درباره کاربرد آن‌ها انجام نشده است. به نظر می‌آید برخی از آن‌ها کاربردی شبیه به پناهگاه موقت داشته‌اند اما برخی که پایین‌تر هستند، جدیدترند و به عنوان پناهگاه دام استفاده می‌شوند.
سربازان سنگی یا انسان های متفکری که سنگ شده اند!
در کنار رودخانه و در طول مسیر، آثاری از فسیل و گل سنگ‌ها دیده می‌شود. همچنین در طول پیمایش شیروان دره، گویی سردیس‌های سنگی شما را به نظاره نشسته‌اند.
اینطور به نظر می‌آید که سنگ‌های صیقلی و خوش‌فرم در قسمت‌هایی از دره به زیر پوششی از گیاهان رفته‌اند و در جایی دیگر از زمین سربرآورده‌اند. شیروان دره، معدن سنگی به وسعت دامنه شمالی سبلان است که در دل آن سنگ‌ها به دست طبیعت تزئین شده‌اند و به اشکال گوناگون درآمده‌اند.
اما چی شده که این سنگ‌ها اینجا با نظم و ترتیب و در جایی دیگر بدون هیچ نظم و ترتیبی نشسته‌اند؟!
قبل از هر چیز فراموش نکنید که شیروان دره سی در محدوده یکی از پنج کوه آتشفشانی ایران شکل گرفته است. آن زمانی که آتشفشان سبلان فعال بوده، مواد مذاب که به بیرون پرتاب می‌شدند شکلی مخروطی یا به قولی دوک‌مانند پیدا می‌کردند و با فاصله زیادی از دهانه آتشفشان به اطراف پرتاب می‌شدند.
در طی هزاران هزار سال فرسایش و حرکت آب در این دره، خاک سست زیر سنگ‌ها شسته شده و چنین اَشکالِ جالبی رو به جا گذاشته‌اند که به دودکش جن معروفند!
از طرفی در زمان فعالیت آتشفشان سبلان، خاکسترهای آتشفشانی سطح زمین رو می‌پوشانند و در تکرار فوران‌ها، حالت لایه لایه به اون مناطق میدهند. این خاکسترها که به رنگی متمایل به سبز دارند باعث تشکیل سنگ توف می‌شوند.
نادرشاه و سنگ نادرباخان
افسانه تاریخی دیگری که در مورد شیروان دره سی نقل می‌شود، مربوط به سنگ بزرگی است که گفته می‌شود نادرشاه افشار در بازگشت از یکی از جنگ‌های خود بر روی آن ایستاده و مسیریابی کرده است!
خرس قهوه ای در شیروان دره اردبیل
شیروان دره به دره خرس‌ها هم معروف است و در هنگام پیمایش اگر سکوت را رعایت کنید و خوش‌شانس باشید می‌توانید خرس ببینید! از گروه ما یک نفر که جلوتر از بقیه بود موفق شد یه مادر و دو توله خرس قهوه‌ای ببیند که به دلیل سر و صدا و ابراز خوشحالی نامتعارف، خرس‌ها ترسیدند و فرار کردند!
پیمایش شیروان دره سی، فقط با راهنما
نامشخص بودن مسیرهای ورود و خروج به دره، طولانی بودن شیروان دره، ریزشی بودن و حضور خرس قهوه‌ای درون دره، دلایل کافی هستند که شما را مجاب کنند حتما با راهنمای مجرب وارد منطقه شوید. ما در این سفر خوش‌شانس بودیم و از حضور یکی از بهترین کوهنوردان و راهنمایان گردشگری اردبیل بهره بردیم.
منبع اطلاعات زمین‌شناسی: کتاب تنوع زمین‌شناختی ایران نوشته امیر توکلی صبور انتشارات ایرانشناسی
پیشنهاد می‌کنم مستند شیروان دره سی ساخته بهزاد مولود را هم ببینید و لذت ببرید.
در تاریخ ۳۱ مرداد ۱۴۰۰ از شابیل به آت گولی و از آنجا وارد شیروان دره سی شدیم و پس از ۴ ساعت پیاده روی به سه راهی داش کسن رسیدیم
راهنمای ما در این برنامه آقای مهندس بهاری بودند
برنامه بینظیری بود طبیعت بسیار زیبا و خطرات بالقوه فراوان
در مسیر متاسفانه شاهد بودیم که یکی از اهالی محل مار افعی کوچکی را میکشتند
با تاسف
عدم شناخت و آگاهی می‌تونه باعث چنین اتفاقاتی بشه
ممنونم که خاطرات خودتون رو با ما به اشتراک گذاشتید
من یه جایی خوندم که تور افرود شیرواندره برگزار میکنن
اما اینجای که شما عکس گرفتید مگه ماشین میره؟
احتمالا منظورشون تور آفرود تا دریاچه ات گلی و ورودی شیروان دره بوده
وگرنه داخل دره با ماشین نمیشه رفت
خیلی خوشحالم که دوباره دست به قلم شدید و از سفر می نویسید و مشتاقانه مطالعه خواهم کرد
ممنونم مهدی جان
خیلی لطف داری
ایشالا 🙂