پارک ملی توران

اولین جذابیت پارک ملی توران برای من، خودِ نامِ توران بود! به یاد ایران و توران شاهنامه و جدال ایرانیان و تورانیان! اما بعدها که بیشتر در مورد این پارک ملی شنیدم، جذابیت‌های دیگری هم نمایان شد تا این که برای اولین بار راهی این منطقه شدم.

پارک ملی توران کجاست؟

پارک ملی توران در استان سمنان واقع شده است اما حدود ۴ ساعت با شهر سمنان فاصله دارد! توران در شرقی‌ترین قسمت استان سمنان و چسبیده به خراسان رضوی قرار گرفته است.

جالب اینجاست که محدوده توران روی نقشه گوگل به اشتباه ترسیم شده است! تمامی پارک ملی توران در جنوب جاده سمنان مشهد واقع شده است و نه در شمال آن.

دسترسی به پارک ملی توران از طریق جاده شاهرود سبزوار است و با عبور از میامی، در سه راهی بیارجمند باید مسیر خود را به سمت جنوب تغییر دهید. برای رسیدن به محدوده پارک ملی باید خود را به بیارجمند برسانید.

سریع‌ترین راه دسترسی به پارک ملی توران از تهران با خرید بلیط هواپیمای سبزوار است که البته از سبزوار تا قلعه‌بالا بیش از ۳ ساعت راه پیش  رو خواهید داشت.

فلایتیو حامی مالی «ایران را بگردیم…» در انتشار این سفرنامه است.

خارتوران یا توران؟ کدامیک درست است؟

در تقسیم‌بندی حفاظتی سازمان محیط زیست، نام پارک ملی توران دیده می‌شود اما این منطقه از دیرباز با نام خارتوران هم شناخته می‌شده است. خارتوران دشت وسیعی واقع در میان سمنان و خراسان بزرگ است که تقریبا با مساحت منطقه حفاظت‌شده، پناهگاه حیات وحش و پارک ملی توران فعلی هم‌پوشانی دارد.

روستای توریستی قلعه بالا در جوار پارک ملی توران

قلعه بالا معروف‌ترین و نزدیک‌ترین روستا به محدوده پارک ملی توران است که به همت اهالی آن و با هدایت فعالان محیط‌زیستی از دو دهه پیش، امکانات گردشگری خوبی در آن فراهم شده است.

فرم پلکانی روستای قلعه بالا و اشراف آن به دشت‌های پهناور اطراف، به تنهایی یک جاذبه گردشگری است. حال اگر خوش‌شانس باشید و صبح زود دسته کل و بزها هم به سمت باغات روستا بیایند که دیگه نور علی نور میشه!

آیا واقعا توران سرنگیتی ایران است؟

بدون شک توران یکی از غنی‌ترین زیستگاه‌های تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران است. وسعت پارک ملی توران که از بیابان و تپه‌ماهور شروع شده و تا مناطق کوهستانی ادامه پیدا می‌کند باعث شده است که شاهد تنوع بالای گونه‌های گیاهی و جانوری باشیم.

از یوزپلنگ آسیایی تا پلنگ ایرانی و گور ایرانی در این پارک زندگی می‌کنند و این موضوع منحصر به فرد است. البته سال‌ها پیش حضور هم‌زمان پلنگ و یوزپلنگ در منطقه حفاظت شده بافق استان یزد به ثبت رسیده بود.

همه این عوامل باعث شده است که توران را سرنگیتی ایران بنامند. پارک ملی سرنگیتی در کشور تانزانیا در قاره افریقا واقع شده و تنوع بالایی از گونه‌های حیات وحش را در خود جای داده است و میزبان مهاجرت بزرگ افریقاست.

یوزپلنگ ایرانی در پارک ملی توران

واقعیت تلخ این است که در حال حاضر تنها دو زیستگاه زادآور یوزپلنگ آسیایی در ایران وجود دارد که یکی از آن‌ها همین پارک ملی توران است و دیگری پناهگاه حیات وحش میاندشت در خراسان شمالی. تنها این دو منطقه هستند که در آن‌ها یوزپلنگ ماده وجود دارد و یوزهای مناطق دیگر همگی نر هستند!

به همین دلیل حفظ زیستگاه توران از اهمیت صدچندانی برخوردار شده است. با تلاش گسترده‌ای که در طول یک دهه گذشته توسط فعالان محیط زیست و علاقمندان انجام شد تعداد زیادی از آغل‌های توران خریداری و آزاد شد.

«کمپین یوز تا ابد» با همراهی هدیه تهرانی و پس از آن پروژه خریداری چراگاه‌های توران توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی نمونه‌ای از این اقدامات موثر بودند.

مرکز تکثیر یوزپلنگ‌های ایرانی در پاسگاه محیط‌بانی دلبر

«دلبر» نام یکی از پاسگاه‌های محیط‌بانی توران است که سال‌ها پیش یک یوزپلنگ ماده ایرانی به همین نام در نزدیکی آن در فنس کوچکی نگهداری می‌شد. ماجرای عشق و عاشقی دلبر و کوشکی که نام یوزپلنگ نر ایرانی است را می‌توانید در مطلب دوچرخه‌سواری خواستگاری کوشکی از دلبر بخوانید.

در سال ۱۴۰۰ پس از ماجراهای بسیار در مورد تکثیر در اسارت یوزپلنگ‌های ایرانی، دو یوزپلنگ دیگر با نام‌های فیروز و ایران در این فنس جفت‌گیری کردند و علاقمندان حیات وحش ایران و جهان منتظر خبرهای خوب از این فنس بودند. اردیبهشت ۱۴۰۰ ایران ۳ یوزپلنگ نر به دنیا آورد که متاسفانه یکی از آن‌ها تلف شد. چند ماه بعد توله دوم نیز از دست رفت و تنها توله باقیمانده با نام «پیروز» به پارک پردیسان تهران منتقل شد. نهایتا پیروز هم جدایی از طبیعت را تاب نیاورد و در هفته اول اسفند ۱۴۰۱ از دنیا رفت و علاقمندان یوزپلنگ ایرانی را در اندوهی سخت فرو برد.

از طرفی سال‌هاست که پروژه‌های دوربین‌گذاری در توران انجام می‌شود تا با کمک دوربین‌های تله‌ای Camera Trap جمعیت یوزپلنگ آسیایی در این زیستگاه زادآور، زیر نظر گرفته شود.

تنها پرنده اندمیک ایران در توران

زاغ بور که از خانواده کلاغ‌هاست یگانه پرنده اندمیک است که فقط و فقط در ایران زندگی می‌کند. پارک ملی توران یکی از بهترین مکان‌هایی است که در آن شانس دیدن زاغ بور را دارید. این پرنده عاشق گیاه قیچ است و معمولا  در اطراف آن یافت می‌شود.

توران یکی از دو زیستگاه گور ایرانی

گور ایرانی که با نام گورخر ایرانی هم شناخته می‌شود با گورخری که از بچگی در مستندهای حیات وحش افریقا یا در کارتون‌ها می‌دیدیم تفاوت جدی دارد. در واقع آن گورهای راه‌راه، گور اسب یا زِبرا هستند.

اکنون گورهای زیبای ایرانی تنها در اینجا و منطقه حفاظت شده بهرام گور (پارک ملی قطرویه) استان فارس جمعیت پایداری دارند. البته در سال‌های گذشته یک دسته کوچک از این گورها در استان یزد و در پارک ملی سیاه‌کوه رهاسازی شدند که امیدواریم بتوانند جمعیت گورهای این منطقه را هم احیا کنند.

نقشه پارک ملی توران

اتفاق خوبی که در توران افتاده این است که محدوده پارک ملی در پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت‌شده توران محصور شده است. این مناطق مانند ضربه‌گیر برای پارک ملی عمل کرده و اثر هر گونه تخریب و آسیب را به حداقل می‌رسانند.

توران تنها منطقه تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران است که نه تنها هر سه عنوان حفاظتی سازمان را دارد بلکه به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است.

در نقشه توران، محدوده پارک ملی و مناطق اطراف آن به خوبی مشخص شده است.

از کلاته هیزمی و رضاآباد تا چشمه ماجراد و دشت حرب

توران منطقه بسیار وسیعی است که بازدید گذرا از آن حداقل ۳ تا ۴ روز زمان نیاز دارد. آبادی‌های کوچک در این ناحیه با نام کلاته شناخته می‌شوند مانند کلاته دلبر و کلاته هیزمی. یکی از مناطق امن پارک ملی توران، چشمه ماجراد است که برای ورود به آن سخت‌گیری‌های زیادی انجام می‌شود.

در سوی دیگر توران، رضاآباد با تپه‌های شنی و رمل‌های بلندی که دارد معروف شده است.

شانس دیدن چه حیواناتی را در توران داریم؟

در تورهای حیات وحشی که به مقصد پارک ملی توران برگزار کرده‌ام شانس دیدن گور ایرانی، کل و بز، قوچ میش، هوبره، جبیر، آهو، روباه، گرگ،‌ زاغ بور، باقرقره، تیهو، کبک، عقاب دشتی، عقاب طلایی، دلیجه و انواع پرندگان شکاری را داشته‌ایم.

هم‌چنین آثار و نشانه‌هایی از یوزپلنگ آسیایی و پلنگ ایرانی را مناطق مختلف توران دیده‌ایم.

دریافت مجوز برای ورود به پارک ملی

تورهای حیات وحش پارک ملی توران باید مجوز دریافت کنند. این مجوز باید از طریق اداره کل حفاظت میحط زیست استان سمنان دریافت شود.

اعتبار درخواست‌کننده مجوز و تعداد نفراتی که قرار است از پارک ملی بازدید کنند در صدور یا عدم صدور مجوز بازدید تاثیرگذار است. محیط زیست به ازای ورود هر نفر و هر ماشین به محدوده پارک ملی، مبلغی را به عنوان ورودیه دریافت می‌کند.

توجه داشته باشید که درخواست بازدید شما باید از چند روز قبل ارسال شود و امکان صدور مجوز در ورودی منطقه امکان‌پذیر نیست. البته شما در جاده‌ای که از دل منطقه حفاظت شده توران عبور می‌کند و بیارجمند را به بردسکن متصل می‌نماید، شانس دیدن حیات وحش را دارید.

عبور از این جاده نیازی به مجوز ندارد اما فرصت خوبی برای دیدن حیات وحش به شما می‌دهد همراه با مناظر زیبایی از دشت‌های بی‌انتها!